‘Wij zijn nooit de Turken geweest’: 40 jaar op de barricade voor minderheden
Van 8 mei tot 27 oktober loopt in Amsab-ISG een tentoonstelling die tot stand is gekomen in volledige co-creatie met de archiefvormer zelf: de zelforganisatie DHKD of Democratische Culturele Volksvereniging. Hieronder vertellen twee trekkers van de expo, Ayşe Işçi en Ilayda Eker het verhaal van het traject dat werd afgelegd en waarvan de expo het eindproduct is.
Voor de jaren 1980 waren enkele progressieve Turkse Gentenaars actief in organisaties zoals ACV, ACW en ABVV en streden ze samen mee voor gelijke arbeidersrechten, in het bijzonder voor de rechten van migrantenarbeiders. Ze waren actief in het bestuur van Samenlevingsopbouw Gastarbeiders Oost-Vlaanderen (SGOV), werkten mee bij de oprichting van de vzw Het Woonfonds … De pioniers zochten een manier om zich te verenigen als zelforganisatie en zo de strijd voor emancipatie en integratie van minderheden, in het bijzonder van de Turkse gemeenschap, zelf op te nemen. Maar de wetgeving stond toen nog niet toe dat ‘vreemdelingen’ zich verenigden in een eigen vzw.
Dankzij de steun van enkele vrijwillige Vlamingen, zoals Pips Patroons, Agnes Verspreet, Agnes van Camp en Leo Weymeersch, zag DHKD in 1981 officieel het licht: de vzw Democratische Culturele Volksvereniging, een van de oudste ‘zelforganisaties’ van het land en een pionier in Vlaanderen wat betreft de strijd voor rechten, emancipatie en integratie van minderheden. Ze stond mee aan de wieg van het debat rond migrantenstemrecht, de strijd tegen onderwijsdiscriminatie en genderongelijkheid, maar vooral tegen racisme na de racistische aanslag op Veli Karaman begin jaren 1980. DHKD hechtte ook veel belang aan de dienstverlening om de problemen van mensen te helpen oplossen, zoals met tolkenwerk, zoeken naar een geschikte school voor kinderen, vertalingen van brieven, zoeken naar werk en nog veel meer. DHKD was een bastion en een volksschool, een cultureel centrum, een onthaalbureau, een integratiedienst, maar bovenal een familie, een tweede thuis van minderheden voor minderheden. Ze stond overal als eerste mee op de barricade en zoals Fatma Pehlivan het zegt:
DHKD heeft er steeds naar gestreefd dat ontheemden, uit welke windrichting dan ook, vanuit hun eigenheid op zoek zouden gaan naar hun plek in Vlaanderen.
De eisen van DHKD op een 1 meistoet in Gent, eind jaren 1980. (Amsab-ISG, Gent)
Het verhaal van DHKD en wat de vzw in meer dan veertig jaar al gerealiseerd heeft, kan je ontdekken in de tentoonstelling. Ik weid hier wel graag even uit over het proces van het traject naar die expo, dat even interessant en historisch waardevol is als de expo zelf.
Naar aanleiding van de 40e verjaardag van DHKD werd in 2021 een erfgoedtraject opgestart om de geschiedenis van die pioniersvereniging te bewaren, te onderzoeken en te ontsluiten.
Waarom we Wij zijn nooit de Turken geweest als titel voor de expo hebben gekozen, legt Ilayda, het jongste lid van DHKD, uit in haar tekst.
De hele maatschappelijke beweging rond integratie, participatie en emancipatie van migranten speelde zich af in de Gentse/Vlaamse samenleving. Het is een stukje geschiedenis dat invloed heeft gehad op de hele samenleving, op sociaal, economisch en politiek vlak, wat betreft onderwijs, welzijn, arbeidsmarkt enz. Dat mag zeker niet vergeten worden en/of verloren gaan! Het is erfgoed dat bewaard moet worden en zichtbaar gemaakt voor het brede publiek, in het bijzonder voor de jongeren.
Want jongere generaties hebben het recht om hun erfgoed te kennen, er trots op te zijn en het over te dragen aan de volgende generaties.
Vanuit die visie wilde DHKD via een erfgoedtraject in haar eigen geschiedenis graven, materiaal verzamelen en archiveren, beeldmateriaal en getuigenissen in kaart brengen en het erfgoed via verschillende manieren beschikbaar maken voor onderzoekers, betrokken erfgoedgemeenschappen en uiteraard voor de volgende generaties.
DHKD startte in 1980 met alfabetiserings-, Turkse en Nederlandse taallessen. (Amsab-ISG, Gent)
DHKD is al sinds 2017 bezig met haar eigen geschiedenis in kaart te brengen. Een deel van het fotomateriaal werd al eerder, onder begeleiding van Piet Creve, naar Amsab-ISG gebracht, en er werden sporadisch al eens bevragingen gedaan. In 2018 werd in het kader van Erfgoeddag een panelgesprek georganiseerd over de afgelopen veertig jaar (met onder meer Frank Beke, Albert Martens en mezelf in het panel, o.l.v. Tina De Gendt).
In 2019 werd ook aandacht besteed aan het verleden in het kader van de meiavondviering. En in december 2020 hebben we binnen DHKD een werkgroep ’40 jaar DHKD’ opgericht, met mezelf als trekker. Maar we misten een man of vrouw met een kritische blik die ons op weg zou helpen naar een succesvol erfgoedtraject.
Begin 2021, en in het kader van het project De vierkante kilometer-Ledeberg, sprak ik Tina De Gendt aan met de vraag of ze met ons mee wilde denken over hoe het erfgoed van DHKD een historische waarde kon krijgen en bewaard worden. Van september 2021 tot januari 2022 was Tina historian in residence in Ledeberg, waardoor ze DHKD mee kon ondersteunen bij de vormgeving van een traject, dat in twee fases werd uitgewerkt.
In een eerste fase wilden we het archiefmateriaal centraliseren, via interviews met pioniers, oud-leden en betrokkenen van DHKD. In een tweede fase wilden we een publieksproject uitwerken met idealiter een combinatie van een tentoonstelling en/of een publicatie, graag in samenwerking met Amsab-ISG, STAM (De vierkante kilometer) en Erfgoedcel Gent.
Voor DHKD is intergenerationele verbinding een belangrijk aandachtspunt. Jongeren bij dat traject betrekken was dus een must. Door jongeren zelf een rol te laten opnemen in zowel het onderzoek als de productie, wilden we enerzijds rechtstreeks in gesprek gaan met jongeren van de derde en vierde generatie en anderzijds hen in contact brengen met hun eigen erfgoed en zo hun historisch bewustzijn vergroten.
In september 2021 deden we een oproep naar jongeren en richtten we onder leiding van Tina De Gendt en Emine Gül İşçi de Werkgroep Jongeren op. Vier jongeren reageerden: Ilayda, Deniz, Zaim en Busra. Via Tina sloten later ook Leon Decock en Neslihan Doğan aan. Leon ondersteunde de werkgroep vanuit zijn artistieke blik. Historica Neslihan begeleidde de jongeren bij de bespreking van de invalshoeken die ze interessant vonden bij dat historisch onderzoek, maar ook bij interviews die ze afnamen. Ilayda, Deniz, Emine, Leon en Neslihan namen het voortouw om bij de pioniers archieven te verzamelen, interviews af te nemen en een narratief te vormen dat niet alleen relevant is voor het verleden, maar ook in de huidige context én voor de toekomst.
In oktober 2021 startten de eerste gesprekken met Amsab-ISG over het deponeren van het archief. Vanaf dan versnelde het proces. Halverwege oktober 2021 deden we een oproep bij de leden van de algemene vergadering van DHKD om zolders af te zoeken naar materialen en die binnen te brengen in DHKD. In november 2021 zaten we met Amsab-ISG en Erfgoedcel Gent-De vierkante kilometer en DHKD samen om een duurzaam product met een historische waarde te bespreken. Er werd beslist om het archief in eerste instantie publiek te maken via een expo en daartoe moest een conceptnota worden opgemaakt.
In november 2021 namen de jongeren als test zelf elk een informeel interview/gesprek af met een ouder/grootouder. Ze kozen zelf de vragen. Achteraf bespraken we het interview (Hoe was het verlopen? Wat werd er gezegd? Wat vond je interessant?). In december 2021 werden de plannen voorgesteld op de algemene vergadering van DHKD en werd een nieuwe werkgroep met pioniers samengesteld.
Op 15 januari 2022 organiseerden we in de lokalen van DHKD een interviewdag, waarop vijftien mensen langskwamen. Uit de interviewdag kwam de nood om ook externen te bevragen naar voren. Op 4 mei organiseerden we een reüniedag in DHKD, met vier ‘history labs’, waar we het archiefmateriaal over een specifiek aspect van de werking tentoonstelden. Meer dan zeventig ‘oude vrienden’ kwamen langs. In juni 2022 werd het archief van DHKD opgehaald door Sofie en Marta van Amsab-ISG.
Vanaf dan is er heel veel overleg geweest met partners. De werkgroep Jongeren sloot af en toe aan om de nuances te verfijnen. De werkgroep met pioniers werkte mee om de informatie op juistheid te toetsen en bij te stellen. Het team van Amsab-ISG zorgde mee voor een fijne samenwerking.
Tot slot wil ik meegeven dat we als DHKD overtuigd zijn dat dit traject, naast het meer algemeen maatschappelijke belang, een bijzondere bijdrage kan zijn voor onderzoek naar de geschiedenis van de stedelijke samenleving, waar de migratiegemeenschappen deel van uitmaken.
Dit traject kan ook een belangrijke opstap zijn voor andere zelforganisaties om met hun eigen erfgoed aan de slag te gaan en zelf een narratief op te bouwen, en voor erfgoedinstellingen om hun expertise rond migratie-erfgoed en cross-sectorale samenwerkingen te vergroten.
Een onderzoek naar het verleden roept onvermijdelijk vragen op die vandaag bijzonder actueel zijn. Hoever staan we na veertig jaar strijd met betrekking tot gelijke (culturele, economische, sociale, politieke) rechten voor burgers met een migratieachtergrond? Welke positie hebben nieuwkomers en buitenlandse arbeiders op de arbeidsmarkt?
Welke politieke en ideologische invloed oefenen bewegingen in de landen van herkomst uit op diasporagemeenschappen? Wat betekent solidariteit in superdiversiteit? Ik hoop dat deze expo een bijdrage levert om de maatschappelijke discussie rond die superdiversiteit te voeden.
Betoging van het Anti-Fascistisch Front (AFF) naar aanleiding van de racistische aanslag in Gent in 1982. Vooraan rechts op de foto loopt İbrahim İşçi van DHKD. (Amsab-ISG, Gent)
In naam van de jongeren
Een jaar hebben we nodig gehad om de verloren puzzelstukken terug te vinden. We hebben pioniers en sympathisanten gecontacteerd om het verhaal van DHKD te reconstrueren. Na vele bijeenkomsten van prachtige en krachtige mensen kunt u nu het resultaat bezichtigen.
Ik ben zelf in contact gekomen met DHKD door mijn ouders, zoals vele jongeren hier. Het respect voor de eigen identiteit, het verbindende karakter, de geschiedenis van migranten, de obstakels die onze grootouders of ouders hebben overwonnen, zijn zaken die we moeten koesteren. Wij als de jongere generatie en wij als de derdegeneratie-migranten mogen niet vergeten dat het niet vanzelfsprekend was en is om in een nieuw land een leven op te starten, je rechten te verdedigen en te leven, want wij zijn nooit de Turken geweest.
DHKD wou al van in het begin mensen onafhankelijk maken, zodat ze snel zelf op hun eigen benen konden staan en zelf beslissingen konden nemen inzake hun leven. Vrouwen werden aangespoord om naar de Nederlandse lessen te komen bijvoorbeeld. Niet alleen hadden beslissingen op dat niveau een invloed op het leven van een migrant, maar de beslissingen op beleidsniveau werden ook gevolgd vanuit een progressief gedachtegoed.
Die visie en de aanpak van DHKD botsten dikwijls met die van andere Vlaamse organisaties: ‘DHKD was te progressief en had geen invloed op de Turkse gemeenschap’. Ook voor Turkse verenigingen was DHKD niet Turks. De Grijze Wolven en sommige imams zagen DHKD als communisten, die tegen Turkije waren. Het gerucht deed zelfs de ronde dat DHKD gefinancierd werd door Rusland.
In september 1980 vond de staatsgreep plaats in Turkije. De politieke sfeer was daardoor zeer gespannen in Turkije zelf, maar ook in Turkse gemeenschappen over heel Europa, dus ook in België en in Gent. DHKD was tegen de staatsgreep en betoogde in Gent, net zoals men deed in Parijs en andere Europese steden.
Voor veel mensen uit de Turkse en de Vlaamse gemeenschap waren de leden van DHKD geen echte Turken: ze gingen op straat met slogans, ze durfden hun mening zeggen, ze kwamen op voor hun rechten, ze wilden stemrecht, ze waren te kritisch voor het gevoerde beleid en voor de aanpak van bepaalde organisaties met betrekking tot de migrantenproblematiek.
Cultuurbeleving was voor hen meer dan religie. Hoewel ze voor de rechten van migranten opkwamen met duidelijke slogans op pancartes, zoals ‘gelijke onderwijsrechten voor migrantenkinderen’, ‘bewoonbare woningen voor migranten’ of ‘stemrecht voor migranten’, werden ze tijdens stoeten of betogingen met de vinger gewezen en erop aangesproken dat ze op het verkeerde pad waren, dat ze hun verstand moesten gebruiken of dat ze beter naar Rusland vertrokken. De mensen die kritiek gaven, zagen DHKD lang niet als vertegenwoordiger van de Turkse gemeenschap in Gent, maar eerder als een politieke beweging.
Ook de streek in Turkije waaruit de migranten kwamen, heeft daarmee te maken. De migranten die in Gent wonen, komen oorspronkelijk veelal uit één bepaalde streek, terwijl de leden van DHKD afkomstig zijn uit diverse Turkse streken. Mensen konden meer gemeenschappelijke dingen vinden bij de mensen van hun eigen streek dan van andere streken. Dat is meer dan normaal, maar het zorgde er wel voor dat de impact van DHKD veel kleiner was dan de impact die de mensen van die streek hadden.
DHKD organiseerde en/of ondersteunde tal van culturele activiteiten onder meer (internationale) volksdansfeesten die door AFEM (Anadolu Folklor Eğitim Merkezi - Anatolisch Folklorisch Opleidingscentrum) werden georganiseerd. (Amsab-ISG, Gent)
Maar toch gaf DHKD nooit op. Toen ze erkend werd door de overheid als Lokaal Integratiecentrum, waarvoor ze trouwens ook had gestreden, gebruikte ze die middelen om buurtgerichte werkingen op te zetten, waar bewoners terechtkonden met hun vragen. De mensen die DHKD als communisten bekeken, kwamen over de vloer voor dienstverlening. En DHKD heeft die dienstverlening met veel plezier gegeven.
Wij waren nooit de Turken, maar dat heeft ons nooit gestopt, want DHKD wist waarvoor ze stond en wij weten dat nu ook.
De moeilijkheden die we nu meemaken, zijn misschien van een andere aard, maar de gedachte is dezelfde: de thuistaal die nog steeds niet op alle scholen gerespecteerd wordt, debatten rond hoofddoeken, de stereotypen die men nog steeds in gedachten heeft, het respect voor de etnische identiteit … Kortom we zijn nog niet klaar en moeten de traditie verderzetten. Zoals Mustafa Kemal Atatürk ook zei: ‘De kracht die je nodig hebt, zit al in je nobele bloed.'
Ik hoop dan ook dat dergelijke tentoonstellingen de diversiteit blijven toejuichen en het onbekende blijven bekendmaken. Want men zal altijd bang zijn van het onbekende.
De geschiedenis van migranten, waarvoor er eigenlijk nooit aandacht was, krijgt nu wel aandacht en is dankzij Amsab-ISG zichtbaarder geworden, waarvoor veel dank. Maar we mogen een groep mensen ook niet vergeten. Onze buren van andere etniciteiten, Belgen, vrienden en kennissen die mij, jou, mijn grootouders of ouders en jouw grootouder of ouder hebben geholpen met papieren, de mensen die een open mind hadden, die onze culturele waarden en eigenheid respecteerden. Bedankt om aan onze zijde te staan en ons te ondersteunen.
Voetbalploeg SK Anadolu (Anatolië) (Amsab-ISG, Gent)
Ontdek het volledige nummer van Brood & Rozen
Over de rol van de vrouwenbeweging in de onafhankelijkheidsstrijd in Aden (huidige Jemen), het project Verleden Week door studenten geschiedenis over de Gentse commons, het fenomeen van de strandezeltjes en het co-creatief traject achter de tentoonstelling 'Wij zijn nooit de Turken geweest'.
