Stap voor stap naar drinkbare rivieren

Hoe ben je ertoe gekomen om je in te zetten voor drinkbare rivieren?

Li An Phoa: ‘In 2005, ik was toen 24, verbleef ik in Canada in de buurt van de rivier de Rupert. Tijdens mijn kanotocht op de Rupert dronk ik gewoon het water uit de rivier. Toen ik drie jaar later terugging, kon dat niet meer. Na de bouw van een dam bleek het water zo vervuild dat het niet meer geschikt was voor vissen, laat staan om te drinken. Die teloorgang raakte me zo diep dat ik besloot actie te ondernemen. IJveren voor drinkbare rivieren en voor meer respect voor ecosystemen werd mijn missie. Vanaf 2012 organiseerde ik evenementen met mijn nomadische school Spring College en later ook rivierwandelingen langs de Maas, Amstel, IJssel, Theems, Vecht, Donau, Kleine Nete en nu de Schelde. In 2020 richtten we de Stichting ‘Drinkable Rivers’ op, waarmee we mensen willen inspireren in actie te komen voor een wereld met drinkbare rivieren.’

Hoe proberen jullie zoveel mogelijk mensen bewust te maken?

Li An Phoa: ‘We werken breed en laagdrempelig en gebruiken de rivier als centraal en verbindend element. Daarom niet één maar een scala aan activiteiten: rivierwandelingen, een burgeronderzoekprogramma, een boek, documentaires, evenementen, infogesprekken op scholen. Verontreinigingen bestrijden en waterlopen weer in balans brengen, kan via een traject van onderzoek, educatie, bewustwording, verandering en samenwerking op verschillende niveaus: lokaal, nationaal en grensoverschrijdend. De loop van een rivier stopt niet aan een grens. Ik word wel eens een activiste genoemd, maar ik noem mezelf liever een ‘stroomgebiedmobilisator’, iemand die mensen in verbinding en in beweging brengt met hun rivier en met elkaar. We moeten weer beseffen: water is de oorsprong van ons bestaan en net zo belangrijk voor het leven op aarde als de zon.’

20.000 kilometer wandelen

Je voert al meer dan twee decennia acties en stapte ruim 20.000 kilometer om aandacht te vragen voor rivieren met drinkbaar water. Is er vooruitgang?

Li An Phoa: ‘De bewustwording groeit en er is zeker vooruitgang. Het water in de Lage Landen is sinds de jaren 70 verbeterd, zo kan je op sommige plaatsen weer zwemmen. Toch is er sinds 2000 veel (onzichtbare) vervuiling bijgekomen. Tijdens mijn wandelingen zie ik nog altijd veel zwerfafval langs en in het water, maar de vervuiling die je niet ziet, is erger. Dan heb ik het over microplastics, PFAS, resten van pesticiden en medicijnen en andere stoffen die het water verontreinigen. Problematisch is ook de thermische vervuiling door industrieel en gemeentelijk afvalwater, koelwater, warmtelozingen door datacenters en elektriciteitscentrales. Waarom blijven we rivieren vervuilen? Omdat ons kompas verkeerd is afgesteld: we streven almaar meer naar economische groei. In Nederland is ons drinkwater afkomstig uit vooral grondwater en het oppervlaktewater van de Maas en de Rijn. Om de waterkwaliteit van de rivieren te verbeteren heb je dan ook een grensoverschrijdend, ik zeg liever ‘grensverbindend’, waterbeleid  nodig.’

Dat is er toch door de Europese regelgeving met wetten die waterbronnen beschermen en met Europese kaderrichtlijnen om de waterkwaliteit te beschermen en te herstellen?

Li An Phoa: ‘Het waterbeleid van de EU is belangrijk, maar er is meer nodig. Ik denk dan aan samenwerkingen tussen regio’s,  buurlanden en gemeenten en aan meer aandacht en ingrepen op lokaal vlak. Politici zijn zich niet altijd bewust van de waterkwaliteit in hun regio. De vervuiling van een waterloop gaat snel, maar het duurt lang om het water weer proper te krijgen.’

Je probeert beleidsmakers te betrekken bij onder andere het programma burgeronderzoek dat je hebt opgezet. Hoe reageren zij op dat initiatief?

Li An Phoa: ‘ Positief. In het programma burgeronderzoek brengen we primair omwonenden, verenigingen en organisaties samen die zich engageren voor ‘hun’ rivier. We vragen beleidsmakers om deze lokale organisaties te ondersteunen. Intussen telt ons burgeronderzoek tachtig organisaties in 24 landen, waarvan tien in Vlaanderen. Als werkmiddel ontwikkelden we onder andere een meetkit waarmee ze de waterkwaliteit van de stroom kunnen meten en opvolgen. Hierdoor zien ze plots dat er stoffen worden geloosd waar ze niets van afweten, kunnen ze ageren, uitzoeken waar de vervuiling vandaan komt en maatregelen nemen. Zo ontmoetten we tijdens een rivierwandeling in Frankrijk een burgemeester die dankzij de meting ontdekte dat bedrijven op het industrieterrein in de buurt al jaren vervuilende stoffen loosden. Hij is deze metingen gaan doen omdat hij een zwemevenement in de rivier wou organiseren. Een interessant samenwerkingstraject in Vlaanderen is het project Een Drinkbare Kleine Nete, een coproductie van de Transitiearena Water, het Samenwerkingsverband Kleine Nete en onze Stichting. Tijdens onze tweedaagse wandeltocht ondertekenden de Antwerpse provinciegouverneur, een aantal Nete-burgemeesters, de Vlaamse Milieumaatschappij en Natuurpunt een charter waarin ze het engagement aangaan om de Kleine Nete tegen 2050 drinkbaar te maken. Ook tijdens onze Scheldewandeling zijn er samenwerkingen ontstaan, met water als verbindend element.’