“Heel de wereld passeert in de bib”: hoe Brussel lezen toegankelijk maakt voor iedereen

Op 4 februari verzamelden zich meer dan zestig cursisten van het Centrum voor Basiseducatie Ligo Brusselleer in het Literair Salon van Muntpunt in Brussel. Ze kwamen bijeen voor het slotfeest van een traject waarbij de cursisten drie maanden lang elke maand samen een boek lazen en erover in gesprek gingen. De auteurs van de drie boeken waren aanwezig en lazen voor uit hun werk. De cursisten stelden hun vragen over hun schrijverschap, over hun boeken, over hun verdere plannen. Ze deelden ook prijzen uit voor wat ze in de boeken bijzonder gewaardeerd hadden: het was humoristisch, het stond dicht bij het eigen leven, het was een romantisch verhaal enzovoort. Een uniek moment, voor de schrijvers én voor hun lezers!

Het was ook een moment van trots voor de bibliotheekmedewerkers en de Ligo-begeleiders, dat zoveel mensen de weg naar boeken en naar de bibliotheek gevonden hadden. Mensen die maar weinig Nederlands kenden, die vaak kortgeschoold waren, voor wie lezen een moeizaam werk was en bibliotheken verre plekken waren. Ze zijn met velen, de mensen voor wie lezen niet vanzelfsprekend is en die niet uit zichzelf de weg naar de bibliotheek vinden. Toch willen de Brusselse bibliotheken er ook voor deze mensen zijn, ook aan deze mensen zeggen: “hier ben je welkom, onze bibliotheek is ook een plek voor jou.”

Vanuit deze wil werken Ligo Brusselleer en de twintig Brusselse bibliotheken al jaren samen. Zo loopt al een aantal jaren het Intensief Bibtraject in enkele bibliotheken, waarbij een aantal lessen Nederlands in de bibliotheek plaatsvinden. Toch wilden de bibliotheken graag een stapje verder gaan in het verlagen van de drempel. Een langer en intensiever contact tussen de mensen die in de bibliotheek werken en de cursisten Nederlands. Het belang van een warm onthaal en van vertrouwde gezichten speelt een heel grote rol bij het toegankelijk maken van de bibliotheek.

Zo gingen we in 2024 van start met een nieuw project: Op-stap naar de bib. Het doel was niet enkel om de plek en de boeken ter beschikking te stellen, maar ook om een manier te zoeken waarbij zoveel mogelijk mensen van het bibliotheekteam de uitwisseling aangingen met dit publiek. Daarvoor werd een cursistengroep uitgenodigd om een halve dag in de bibliotheek door te brengen. De bibliotheken die deelnamen vulden die tijd ieder op een eigen manier in: er werden spelletjes gedaan rond boeken, gedichten werden gelezen, deelnemers konden rondleidingen in de bibliotheek volgen en zich inschrijven, een kamishibai-verhaal werd voorgelezen, enzovoort. De deelnemers waren heel enthousiast: er kwam een echte kennismaking en uitwisseling tot stand. “Heel de wereld passeert in de bib”, zei een bibliotheekmedewerker nadien.

Iedere bibliotheek die meegedaan had, wilde graag meestappen in de volgende editie van Op-stap naar de bib. Voor die editie wilden we een andere formule uitproberen, namelijk een leesjury voor anderstaligen.

We kozen drie boeken uit. Muntpunt, als grote bibliotheek met een uitgebreide NT2-werking, kocht van ieder boek dertig exemplaren aan voor het project. Deze boekjes deden de ronde in vijf cursistengroepen, zodat na drie maanden alle groepen de drie boekjes gelezen hadden. Tegelijkertijd liep een groep van Dagcentrum Hobo voor dak- en thuislozen een parallel traject, waarbij een wisselende groep samen één boek las. De eerste sessie bij het begin van een nieuw boek was een samenlees-sessie in de bibliotheek. De laatste sessie was telkens een gesprek over het boek aan de hand van enkele vragen. Bibliotheken konden intekenen voor een zelfgekozen aantal sessies, naargelang de eigen mogelijkheden. Aan het einde van het traject vierden de cursisten samen met de schrijvers het Boekenfeest.

• “Het was een heel positieve ervaring met een mooi slotmoment. Ik voel meer betrokkenheid bij de cursisten als het gaat over een langduriger project. Ze deden echt allemaal hun best om aanwezig te zijn op het Boekenfeest. Ze vonden het een voorrecht om de auteurs in het echt te kunnen ontmoeten. Het feit dat het Boekenfeest voorbereid werd in de klas, zorgde ook voor meer betrokkenheid. Het gaat ook over: durven spreken in het openbaar, op een podium durven staan enzovoort.”
• “We weten dat taalverwerving effectiever verloopt in een sociale context waarin interactie, samenwerking en prikkelende culturele hulpmiddelen zoals taal en boeken centraal staan. Laat dát nu net de omgeving zijn die wij als bibliotheek willen aanbieden: een ‘urban sanctuary’, oftewel een rustige, inclusieve, veilige omgeving in de stad, waar onze bezoekers kunnen samenkomen rond boeken en verhalen. Voor de cursisten probeerden we een plek te scheppen waar ze niet alleen hun taalvaardigheid kunnen oefenen, maar ook betekenisvolle gesprekken kunnen voeren met elkaar en met mij als bibliothecaris over hun ervaringen, twijfels en dilemma’s als nieuwbakken burgers (naar aanleiding van Waar is mijn fiets? van Johan Van Caeneghem), vluchtelingen (naar aanleiding van Wij gaan naar Amerika van Ilona Plichard) en familieleden (naar aanleiding van Mo en Noor van Virginie Gyselinck).”
  (Lien Mostmans, bibliothecaris van OB Koekelberg)
• Ik ben blij dat ik heb kunnen meedoen met mijn NT2 Waystage-groep. Wij gingen naar Bib Joske, waar we goed onthaald werden door Simon en zijn collega’s. Ze hebben er een apart rek met makkelijk-lezenboekjes, en dat werd door mijn cursisten als het ware geplunderd. Fijn dat de bibliotheek niet streng is qua te laat inleveren. Het kleinschalige aspect is ook een dikke plus! Lezen is zo leuk, vooral als er geen druk op de ketel zit, en als het voor de fun is. Géén boekbesprekingen, géén lijsten aan begrips- en kennisvraagjes, maar wel het verhaal betrekken op hun leefwereld, als spiegel of als venster. Voor mij mag de leesjury elk jaar plaatsvinden!”
  (Aagje Vos, Ligo)
• “Ik vond het een heel leuk project. Cursisten werden naast het lezen ook gestimuleerd om te reflecteren over de boeken. Voor mij en mijn cursisten was dat vooral nieuw in het project. Op centrumniveau zijn we hier nog niet zoveel mee bezig. Het lijkt me belangrijk om onze cursisten te leren zich bewust te zijn van welke boeken ze leuk vinden en ook te leren verwoorden waarom. De gesprekken die ik had met de bibliotheekmedewerkers waren heel zinvol. De medewerkers werden uitgedaagd om aan de slag te gaan met kortgeschoolde volwassenen. Ikzelf leerde de werking van de bibliotheek beter kennen.”
  (Isabel Kennis, Ligo)
• “Het was een heel leuke ervaring, zo leuk dat we het graag zouden herhalen. Wat mij het meest opviel, is dat de studenten technisch best goed kunnen lezen, maar dat begrijpend lezen een uitdaging blijft. Reden te meer om samen te lezen! Ze waren ook allemaal zeer gemotiveerd en hielpen elkaar wanneer het even moeilijker werd. Mooi om te zien!”
  (Leo Dewulf, OB Anderlecht)
• “Toen ik startte met het eerste boek, was er relatief weinig animo om boeken te lezen. Dat is gaandeweg echt gegroeid. Het project is intussen al een poos afgelopen, maar wij lezen nog steeds bijna elke les een paar hoofdstukken uit een boek.”
  (Annelies De Pelsemaeker, Ligo)