Is ‘young adult’ eigenlijk wel een genre?
Op zaterdag 15 april streek in bibliotheek De Krook in Gent de eerste YA-day neer. Het initiatief van Standaard Boekhandel besloeg meerdere ruimtes in de bibliotheek. ‘Het Sas’, waar signeersessies plaatsvonden, bleek zelfs te klein. Jongeren zouden niet meer lezen, maar staan wel met plezier meer dan een uur aan te schuiven voor een handtekening van hun favoriete young adult auteur. “Ik wou altijd al auteurs ontmoeten, boeken kopen en laten signeren. Ik heb me meteen ingeschreven.” Hoog tijd om het genre onder de loep te nemen.
Een eerste vraag wanneer het over young adult boeken gaat: wat is young adult, kortweg YA? Is het een genre gedefinieerd door de leeftijd van de lezers? Door de complexiteit van de inhoud? Om het nog verder te drijven: is het wel een genre?
Als we YA bekijken als literatuur voor jongeren, dan lijkt een doelgroep van twaalf- tot achttienjarigen logisch. Die leeftijd optrekken en literatuur voor jongeren en adolescenten van elkaar onderscheiden, kan ook. Jongeren zijn dan twaalf- tot zestienjarigen, adolescenten vijftien- tot twintigjarigen. Afhankelijk van wie je het vraagt of welke bron je raadpleegt, kan deze leeftijd ietwat variëren.
Geen ramp: de leeftijd van de lezers blijkt niet bepalend voor de definiëring van young adult. In de Verenigde Staten is meer dan de helft van de young adult lezers zelfs ouder dan achttien jaar1. Voor Vlaanderen zijn er voorlopig geen sluitende cijfers. Het publiek op de YA-day liegt er echter niet om: een heel aantal aanwezigen loopt rond met een sleutelbos inclusief autosleutels. De (jonge) leeftijd van de lezers is dus niet de bepalende factor voor toegang tot het genre.
Drie pijlers
Factoren die wel belangrijk zijn om als young adult bestempeld te worden, zijn de leeftijd van de personages, de geloofwaardigheid van hun gevoelens en een inhoud met een vleugje maatschappijkritiek.
Personages in YA-boeken zijn doorgaans tieners, meestal tussen de veertien en de achttien jaar oud. Hier en daar is een personage bijna negentien. In dat geval is dat meestal een belangrijk onderdeel van de plot: vanaf je achttiende kan je in die wereld deelnemen aan een ritueel of deel uitmaken van een politiek instituut. Die plot hoeft niet realistisch of in het hier en nu te zijn, wat de deur opent voor dystopieën, fantasy- en sciencefiction verhalen.
Waar komt de geloofwaardigheid dan vandaan? Van de gevoelens van de personages. Die moeten herkenbaar zijn. De tienerpersonages in YA zitten op een carrousel van verwarring, verliefdheid en verontwaardiging. De lezer draait mee.
Ook maatschappijkritiek is belangrijk: politieke perikelen, sociale samenhorigheid en mentale gezondheid komen allemaal, al dan niet in hetzelfde werk, ter sprake. Enkele boeken waarin de kaart van maatschappijkritiek duidelijk wordt getrokken: Zout van Doreen Hendrikx (2021), Black (2006) en het vervolg Back (2008) van Dirk Bracke en zelfs het historische relaas Wij, twee jongens van Aline Sax (2006).
Ondanks de maatschappijkritiek slagen de meeste YA-werken erin niet moraliserend te worden. Er valt heel wat te verbeteren, maar net daarin ligt de sleutel: personages en lezers zijn hoopvol dat verbetering mogelijk is.
Een label, geen genre
Dan de laatste vraag: is young adult eigenlijk wel een genre?
In vele boekhandels worden young adult boeken als één genre gepresenteerd. Alle subgenres vind je in hetzelfde rek. Het is dus perfect mogelijk dat een fantasyboek naast een historische roman staat, of een thriller naast een scifiboek. Logisch, misschien; als lezer van young adult reis je liever niet door de hele boekhandel op zoek naar de young adult boeken verspreid tussen rekken als ‘misdaad’, ‘geschiedenis’ of ‘romans’.
In de bibliotheek wordt dan weer volgens leeftijd gewerkt: 11+, 13+ of 15+. Opnieuw, er valt iets voor te zeggen; jongeren die op school de opdracht krijgen een boek te lezen, weten aan de hand van hun leeftijd meteen in welk rek ze terecht kunnen. De enige YA-boeken die in de bib niet volgens leeftijd staan? De anderstalige. Daar zie je de indeling zoals in een boekhandel. Voor boekhandels en bibliotheken is het dus niet vanzelfsprekend om young adult te classificeren.
Zelfs voor uitgevers is young adult een uitdaging: in 2022 moest uitgeverij Hamley Books een waarschuwing sturen naar Nederlandse boekhandels en bibliotheken omdat het boek A Curse of Crows van Lauren Dedroog géén young adult boek voor dertien- tot vijftienjarigen was. Met nogal grafische inhoud ging het wel degelijk om een boek voor lezers ouder dan zestien. Auteur Lauren Dedroog voegde toe dat haar voorkeur was om het boek als ‘new adult’ te klasseren, wat op een boek voor achttienplussers slaat.
Young adult is dus vooral een ietwat troebel label dat op haar beurt op boeken uit een heel aantal verschillende genres kan geplakt worden. Genres zoals een coming-of-age verhaal, een historische roman, een fantasyboek of een thriller.
Ook mogelijk om het de boekhandels en bibliotheken, of zelfs de opbouw van je eigen boekenkast, te vergemakkelijken: YA tóch als één genre bestempelen, met subgenres als coming-of-age en fantasy. Een eenduidig antwoord is er - althans voorlopig - niet.
Keuzes maken, of beter: making choices
De term ‘young adult’ laat er geen twijfel over: het Engels is niet weg te denken in dit verhaal. Ik spreek op de YA-day enkele vriendinnen aan. We zijn al even aan de praat wanneer Engels versus Nederlands ter sprake komt. Nog voor ik mijn vraag kan afmaken, antwoorden ze: “Ja.” Ze lezen ook in het Engels. Een van hen leest vaker in het Engels, de andere twee streven bewust naar een fifty-fifty evenwicht. Een stemmetje in mijn achterhoofd klampt zich vast aan de term ‘fifty-fifty’, en hoe toepasselijk het is dat het een Engelse term is.
De vriendinnen vertellen me dat er meerdere factoren zijn die de keuze voor Engels of Nederlands bepalen. Zijn het Nederlandstalige auteurs? Dan lezen ze die ook in het Nederlands. Ik ben verbaasd over de eerste reden op de pro-Engels lijst: de prijs. “Zeker boeken die oorspronkelijk in het Engels geschreven zijn, zijn meestal veel goedkoper als je die in het Engels koopt. Dus dan ga ik voor de Engelse.”
Rekken vol young adult boeken in bibliotheek De Krook in Gent
Ook de kwaliteit van een vertaling speelt een rol. “Ik vind het fijner om de auteur in eigen woorden te lezen. Je merkt het wanneer een boek vertaald is. Soms duurt het ook heel lang voor boeken vertaald worden.” Zijn de vriendinnen wat ongeduldig? Ze gniffelen, knikken, zonder twijfel. “Zeker van een auteur die ik echt goed ken, en die een nieuw boek uitbrengt. Dan heb ik wel iets van: ‘Oké, dat wil ik zo snel mogelijk kopen en niet wachten op de vertaling.’ Maar vooral de prijs is bepalend, eigenlijk.”
De vriendinnen lezen dus ook alle drie nog boeken in het Nederlands. “Die haal ik dan meestal in de bib.” En zo steunen ze ook meteen de bibliotheek.
Spanningsvelden in overvloed
Naast boekhandels en bibliotheken spelen ook scholen een belangrijke rol in de verspreiding van young adult. Literatuurwetenschapper Linda Ackermans onderzocht of en hoe YA haar toegang vindt tot het Nederlandse onderwijs. Ackermans brengt onder andere een spanningsveld bij de leerkrachten aan het licht. Een minderheid van de leerkrachten wil dat leerlingen wegblijven van YA omwille van het niet-literaire profiel van de boeken. De verhalen zijn te voorspelbaar en maken té vaak gebruik van clichés. De meerderheid van de leerkrachten ziet YA echter als een eerste stap naar volwassenenliteratuur en kadert de voorspelbaarheid als herkenbaarheid. Ze zien vooral de winst: het leesplezier van de leerlingen verhoogt2.
Al in 1982 boog een andere literatuurwetenschapper zich over jeugdliteratuur - toen vond de term ‘young adult’ haar weg nog niet naar het Nederlandse taalgebied. In haar publicatie met de toepasselijke titel Het verschijnsel jeugdliteratuur haalt Rita Ghesquiere aan dat jeugdliteratuur volledig in handen is van volwassenen. Van auteur, tot eindredacteur, tot uitgever, tot koper3. Ook daar ontstaat, opnieuw, een spanningsveld. Recente debutanten zijn echter vaak auteurs wiens jonge jaren nog maar net in de achteruitkijkspiegel liggen. Heeft ook dat zijn invloed op de populariteit van het genre? Wie weet. Jonge debutanten als Rani De Vadder en Emmelie Arents banen zich alvast vlot een weg door het online promotielandschap voor hun boek en krijgen het zo makkelijker tot bij hun lezers.
Leerkrachten zien vooral de winst bij young adult: het leesplezier van de leerlingen verhoogt.
Ik spreek tijdens de YA-day een boekhandelaar die speciaal aanwezig is om auteurs naar haar eigen boekhandel te lokken. In het najaar plant de boekhandel een eerste YA-event. Wanneer ik naar de reden vraag, laat de boekhandelaar geen twijfel bestaan.
“Over de middag, wanneer de school gedaan is, komen massa’s jongeren binnen. Dat is volgens mij ook wel te danken aan TikTok, BookTok. Vroeger waren de Engelstalige boeken wat beperkter, nu hebben we daar veel meer van. En wij zetten dat ook wat samen. De Nederlandstalige 15+ young adult aan de ene kant, de Engelstalige aan de andere kant. Een event moet niet altijd voor volwassenen zijn. We willen er ook iets van maken voor jongeren.” Deze jongeren lézen dus, en vormen voor de boekhandel een nieuwe groep potentiële klanten.
Meerdere spanningsvelden gaan met elkaar in interactie in young adult literatuur. Jong zijn en opgroeien, maatschappijkritiek en hoop, complexiteit en toegankelijkheid. De stijgende populariteit van young adult bevestigt de interesse in die spanningsvelden. Jongeren lezen niet enkel de boeken, maar vormen ook kleine gemeenschappen rond die verhalen. Ze geven elkaar tips, lenen boeken aan elkaar uit en gaan erover in gesprek. BookTok, BookTube en Bookstagram lijken daarbij voorlopig blijvers. Ook VRT trekt met de podcast Read this! volop de kaart van YA. Nog voor de eerste YA-day in Gent ten einde loopt, keuvelen de organisatoren al over een tweede editie.
Laat één ding duidelijk zijn: bij de lezers is het enthousiasme hoog. “Het is fantastisch dat ze zo’n dag creëren voor young adult,” delen twee vriendinnen net voor ik de YA-day verlaat, “wij zijn zeer grote boekenfans.”
Lees je graag meer over schrijven? Wil je zelf aan de slag? Haal VERZIN in huis en begin meteen.
- 1. Linde Dessoy (2019). ‘Young adult, what’s in a name?’. Iedereen Leest.
- 2. Linda Ackermans (2022). *Young adult-literatuur op de leeslijst en in de lespraktijk. Een onderzoek naar de inzet en positie van literatuur voor jongeren in de bovenbouw van het havo en vwo.* Amsterdam: Stichting Lezen
- 3. Rita Ghesquiere (1982). *Het verschijnsel jeugdliteratuur.* Acco, Leuven.
