House of Circus brengt drag in het circus
House of Circus brengt drag in het circus
Veren, vleugels en glitter! Is ‘less is more’ nog altijd het adagium in het hedendaags circus, dan schudt House of Circus dat eens duchtig op. Hayden en Iconnee brengen first class drag en organiseren samen met een resem artiesten een ‘Queer Night’ op festival Circolo.
Het is nog niet eens zo lang geleden dat de verleidelijke kortgerokte assistente werd doorgezaagd door de goochelaar en de stoere patser de tandpastaglimlachende trapeziste opving in zijn krachtige armen terwijl de clown zelden als vrouw de grappigste in de piste was. Gelukkig zijn we in een tijdsgewricht beland waar gender in al haar/zijn/hun kleuren en schakeringen meer en meer omarmd wordt, en graag gefêteerd. Afgelopen festivaleditie van Smells Like Circus in Gent stond al in het teken van queer circus met onder meer gesmaakte voorstellingen als Cuir en de passage van gay icoon Peaches, nu geeft ook het circusfestival Circolo in Tilburg de LBGTQ+ community een podium met Nick van der Heyden (artiestennaam Hayden) en Germain Charlat (artiestennaam Iconnee) als hosts.
More is more
Nick studeerde in 2014 af in ACaPA binnen de discipline handbalanceren, Germain rondde er vorig jaar zijn studies af en is gespecialiseerd in trapeze en clownerie, maar waar ze elkaar in vonden is de gedeelde liefde voor drag en circus. “Toen ik vier was, zag ik op een camping tijdens vakantie mijn eerste circusvoorstelling. Het was de typische traditionele tent met alle kostuums en glitter erbij,” vertelt Nick. “De magie, het gevoel een wereld te betreden waar al het onmogelijke mogelijk is… Toen al wist ik: in deze wereld wil ik graag toeven.” Als kind volgde Nick les bij Circus Elleboog in Amsterdam, om later aan de circushogeschool in Tilburg te studeren. Maar ergens diep vanbinnen bleef nog die kinderdroom.
“Ik ben afgestudeerd in de nog altijd geldende smaak in hedendaags circus. Het idee van soberheid, de dissectie van het ambacht en back to the basics. Daarnaast trad ik zelf al enkele jaren als drag op, maar het is pas toen ik Germain ontmoette dat we de combinatie met drag en circus hebben gemaakt en dat voelt heel bevrijdend.” Beide genres delen een geschiedenis in het circuit van de cabarets, maar ook in het heden. “De openheid die er nu heerst in circus om over het muurtje te kijken naar theater, dans, performance en andere kunsten is ook aan de hand in de dragtraditie die meer en anders ingang krijgt dan in het vroegere besloten clubcircuit.”
“Tegelijk stelt de mix met drag en circus ons ook voor praktische beperkingen die we graag counteren. De technische uitdaging om in vol ornaat met veren en kostuum een handenstand uit te voeren bijvoorbeeld,” lacht Nick. “Maar ook hoe we met onze karakters iets willen vertellen.” Nicks artiestennaam Hayden refereert naar zijn familienaam van der Heyden. Een naam die uniseks klinkt en niet gelinkt aan een bepaalde karaktertrek, een veelzijdigheid die Nick belangrijk vindt. Germain noemt zichzelf Iconnee, niet alleen verwijzend naar de iconische modester die zijn persona wil zijn op het podium maar ook naar de andere circuskant van Germain, de klunzige clown (Engels I: ik, Frans conne: dom) die hij vertolkt.
Krachtige kwetsbaarheid
Maar wat trekt hen nu zo aan in het crossdressing. Gaat het om het spel? Iemand anders worden? Of – misschien nog meer – zichzelf worden? “Het heeft niets te maken met zelf een vrouw te willen zijn,” zegt Nick. “Wel gaat het om de aantrekkingskracht en de bewondering die ik koester voor krachtige vrouwen en die ik zo wil veruiterlijken op scène. Ik heb altijd opgekeken naar figuren als een Frida Kahlo, een Grace Jones of Nina Simone en de wijze waarop zij hun vrouwelijkheid inzetten op een krachtige, hyperpersoonlijke manier.”
Voor Germain ligt het anders, of misschien genuanceerder. Voor hem zit de kracht van crossdressing net in de mogelijkheid om kwetsbaar te kunnen zijn. “Dingen die ik niet kan doen als mannelijk persona, kan ik wel als Iconnee. Ik verberg me niet via mijn personage maar stel mezelf net open. Hoe meer kostuum, hoe naakter ik me eigenlijk toon. Het gaat dus niet om het faken van een emotie, maar net heel echt daarin durven zijn. Dat kan psychologisch en emotioneel zwaar wegen. Een manier om je daarvan te onttrekken zit bij de clown in het opzetten van de rode neus die je als een soort beschermende filter aanbrengt zodat het de clown is die de reacties ontvangt en niet jij als mens. En dat is eigenlijk wat ik ook als drag doe wanneer ik me verkleed. Ik durf meer van mezelf te tonen door het kostuum dat ik aantrek en de persoon die ik word. Uiteindelijk gaat het over zelfexpressie, zowel in circus als drag en bij uitbreiding in elke kunstvorm.”
Wokeness in circus
Niettegenstaande de gedeelde geschiedenis die drags delen in de cabaretsfeer, is circus nog steeds erg genderklassiek. “De circusscène zelf is erg open, maar wat er op scène getoond wordt, is vaak nog genderstereotiep. Gelukkig is dat nu stilaan aan het veranderen,” vindt Nick. “Ik geef zelf les aan ACaPA en Codarts en merk hoe die opening er is. De empowerment van vrouwen op scène, mannen die zich kwetsbaar mogen tonen, maar ook het ganse brede scala aan gender wordt opgepikt door de nieuwe generatie. Die open mind was er minder toen ik afstudeerde. Niet dat het ontoelaatbaar was, maar de tijden dicteerden anders. Toen was ‘less is more’ de regel en de ongeschreven wet dat het hedendaags circus bijna abstracte kunst moest worden. Als ik daarop terugblik, werd ik daar niet gelukkig van, wetende dat ik dan ook al hield van de glitter en de kostuums. Ach, je bent altijd een kind van je tijd, maar nu proberen we de tijd te keren.”
Het kleden als drag kwam pas dan ook later na Nicks opleiding aan ACaPA. “Ik trad op in SLuiz Entertainment Restaurant in Ibiza waar je naast een food menu ook een character menu kon ‘bestellen’,” lacht Nick. “Het karakter dat ik speelde was drag geïnspireerd en ik kreeg veel toffe reacties. Het voelde zo fijn om mijn theatrale kant weer te kunnen doen sprankelen na te willen conformeren aan wat ik dacht dat hedendaags circus was. Ik hou van alle lagen, letterlijk en figuurlijk, van het over the top gaan. Voor mij was het toen duidelijk. Toen ik terugkwam uit Ibiza zijn Germain en ik gaan brainstormen hoe we onze twee liefdes, circus en drag, konden verenigen.”
Geen gevecht, wel een show
Toch kan je er niet onderuit dat met drag ook een extra laag erbij komt: die van het politieke, de inbedding in de LGBTQ+ beweging en een groter debat rond wokeness. “We gaan dat zeker niet uit de weg. In de voorstelling die we met KORZO theater hebben gecoproduceerd en waar we ons hart en ziel tonen in de transitie van onszelf als man naar drag, is dat erg aanwezig. Daarnaast brengen we ook enkele korte straatacts zoals Beach en Fitness, die meer entertainend en gekscherend zijn. Voor ons is het belangrijk om een breed publiek te bereiken en zo een draagvlak te creëren rond drag, ook buiten het clubsfeertje. Onlangs speelden we op straat en het was voelbaar hoe een familie die er passeerde duidelijk geen contact wou maken terwijl het kind zelf net geïntrigeerd op me afstapte en heel onschuldig vroeg ‘Ben je een man of een vrouw?’. Uiteindelijk danste hij mee en vielen alle remmingen los. Zo’n momenten kunnen me intens gelukkig maken en het gevoel geven dat je een wezenlijk verschil maakt.”
“Gender en seksuele fluïditeit is een gevoelig onderwerp. Het belangt veel verschillende gemeenschappen aan en de verkeerde terminologie kan al snel mensen kwetsen. We zijn dan ook waakzaam voor al die gevoeligheden. Kijk, Nick en ik zijn cisgender, maar we doen aan genderpersonificatie als vrouw via crossdressing als drag,” zet Germain de puntjes op het LGBTQ vocabularium. “Ik snap dat – zeker voor de oude generatie of sommige andere culturen – de verandering snel gaat. Het is belangrijk om correct maar ook verdraagzaam om te gaan met die realiteit. Het is voor mij een wezenlijk verschil als iemand uit onwetendheid een voornaamwoord foutief gebruikt, dan als iemand dit bewust doet omdat deze de verandering niet erkent.”
Nick beaamt: “Ik geloof in inclusie als opvoedende waarde en een positieve benadering terwijl het debat nu soms aan beide kanten erg emotioneel en hard wordt gevoerd. Wat wij willen binnenbrengen in het debat is een lichtheid. We willen via onze shows de diversiteit vieren, eerder dan een politieke gevecht te leveren. Dat is een andere ingesteldheid.”
En die show beloven Hayden en Iconnee te geven op de ‘Carnivale Royal - Queer Night’ op Festival Circolo, het circusfestival in Tilburg. Ze nodigen daarvoor artiesten van verschillende pluimage uit. In een cabareteske sfeer met verschillende nummers maar ook en vooral met een warm en welkom groepsgevoel. “Het is een belangrijk signaal dat Circolo met zo’n initiatief geeft door hiervoor een safe space te creëren. We willen dat het een feest wordt voor iedereen, met de glitter en de glam, de extravaganza en the whole enchilada!”
28 en 29 oktober: Carnivale Royale - A Queer Night, Festival Circolo, Tilburg (NL) www.festivalcircolo.nl
Van Princess Seraphine tot RuPaul: korte geschiedenis van de drag
- Dragqueens zijn mannen die zich graag verkleden als vrouw. Dat mannen een dragqueen persona hebben, wil niet per definitie zeggen dat ze zich vrouw voelen of een vrouw willen zijn. Het is als entertainment bedoeld. Naast dragqueens bestaan er ook dragkings, dat zijn vrouwen die zich graag als man verkleden.
- De traditie van dragqueens of mannen die zich verkleden als vrouwen, zou teruggaan naar de 16de en 17de eeuw waar in het Elisabethaans theater alleen mannen vrouwenrollen mochten vertolken. De zware jurken met sleep of ‘drag’ die ze moesten meesleuren, is vermoedelijk ook de herkomst van de benaming. Volgens andere bronnen komt de term van ‘grand rag’ zoals een gemaskerd bal vroeger werd genoemd.
- Een van de eerste bekendste drag queens in de 18 de eeuw was John Cooper, ook wel Princess Seraphina geheten. Hij verkleedde zich niet enkel als vrouw tijdens feesten maar ook in het dagelijks leven. Cooper was een besproken figuur die ontmoetingen tussen gays (zogenaamde mollies) opzette in een tijd waarin homoseksualiteit (sodomie) nog strafbaar was. In deze molly houses werden ook festival nights georganiseerd waar er werd gedanst, gezongen en verkleed. Sommige van die huizen hadden ook ‘bruidskamers’ waar mannen zogezegd konden huwen en hun huwelijksnacht doorbrengen. Cooper ging de geschiedenis in doordat hij een proces aanspande voor roof waarmee zijn vrouwelijk persona ook aan het licht kwam. Hij won het proces niet, maar werd ook niet veroordeeld voor zijn privéwandel.
- William Dorsy Swan, een als slaaf geboren Afro-Amerikaan uit Maryland, omschreef zichzelf als Queen of the Drag. In de jaren 1880 startte hij met het organiseren van drag balls in Washington. Vaak waren er raids door politie en in 1896 werd hij veroordeeld tot 10 maanden cel omdat hij zogezegd een disorderly house (eufemisme voor bordeel) runde. Hij vroeg een presidentieel pardon omdat hij een drag ball had georganiseerd. Het pardon werd geweigerd maar werd zo wel officieel bekend.
- Opmerkelijk is dat anderzijds de ontwikkeling rond drag queen in de VS ook beïnvloed werd door de blackface minstrel shows. Blanke performers schminkten zich zwart om clichématig Afro-Amerikanen te portretteren en belachelijk te maken, sommige van deze blanke minstrels vertolkten ook Afro-Amerikaanse vrouwen op scène.
- In het bruisende New York van begin twintigste eeuw was Julian Eltinge als vertolker als vrouw bijzonder succesvol op Broadway en trad in die hoedanigheid zelfs op voor koning Edward VII. Hij publiceerde ook een magazine, waar hij schoonheids- en modetips gaf en zelf poseerde in korset en make-up. In 1917 speelde hij verkleed als vrouw ook voor het eerst mee in een film.
- Broadway Vander Clyde, beter gekend onder de artiestennaam Barbette, was een Amerikaans circusartiest die gekleed als vrouw trapeze deed en vooral furore maakte in de jaren 1920. Hij ontwikkelde een act volledig gekleed in drag waarbij hij zichzelf aan het eind van zijn nummer volledig onthulde/stripte als man. Barbette zou gekweld door blessures uiteindelijk zelfmoord plegen. Hij was een belangrijke inspiratiebron voor kunstenaars als Man Ray en Jean Cocteau.
- Glenn Milstead werd begin jaren zeventig bekend bij het grote publiek onder de artiestennaam Divine. Ze was de muze van de controversiële filmregisseur John Waters en werd ook geportretteerd door Warhol en Hockney. Een van haar bekendste quotes uit de jaren tachtig luidde: ‘Ik heb mijn ganse leven er willen uitzien als Elisabeth Taylor, nu ziet Elisabeth Taylor eruit als ik.’
- In de jaren 1970 ontstond er een bloeiende scène in New York met de runways tijdens de drag balls. De runway (catwalk) was een reactie van de Afro-Amerikaanse en gay gemeenschap op de klassieke schoonheidswedstrijden waar ze niet welkom waren. In verschillende categorieën, onder andere voor transgenders en dragqueens, werden zo wedstrijden gehouden. De deelnemers deden vaak mee onder de vlag van een draghouse geleid door een dragmother, die de queens onder haar hoede nam. Vaak betrof het ook jongeren die van huis waren weggelopen.
- Xtravaganza is een van de meest bekende houses uit die ballroom scène met een grote invloed op dans, muziek en mode die drag verspreidde naar brede cultuur. Zo verschenen drags eind jaren tachtig ook in modebladen als Vogue samen met Naomi Campbell en andere supermodellen. Madonna’s hitsingle ‘Vogue’ is gebaseerd op de dansstijl ontwikkeld in de ballrooms.
- Ru Paul Andre Charles werd als RuPaul populair in de nachtclubscene van New York, maar bereikte internationale faam met de hit ‘Supermodel (You better work)’. Later nam RuPaul ook het bekende duet ‘Don’t Go Breaking My Heart’ op met Elton John. De reality-tv reeks ‘RuPaul’s Drag Race’ waarin RuPaul gevolgd wordt in de zoektocht naar de volgende drag superster, leidde tot een wereldwijde populariteit van dragqueens. Over zijn rol als drag queen stelt hij helder: ‘Ik imiteer geen vrouwen. Hoeveel vrouwen ken je die vijftien centimeter hoge hakken, metershoge pruiken en huidstrakke jurken dragen? Ik kleed me niet als een vrouw, ik kleed me als een drag queen!’
- Meer zien rond drag? Check de documentaire ‘Paris is burning’ en de fictiereeks ‘Pose’.
