Fantasy: voor jongeren of voor volwassen?
Is er een verschil in het schrijven van fantasy voor jongeren of fantasy voor volwassenen? Wij legden deze vraag voor aan Pen Stewart, gerenommeerd fantasyauteur, maar ook schrijfdocent, spreker en redacteur.
Is het schrijven van young adult fantasy gemakkelijker dan een adult fantasy?
Er heerst wel eens het idee dat YA fantasy gemakkelijker zou zijn om te schrijven dan een adult fantasy, dat het minder diepgang heeft en niet literair is. Ik vind dat dit niet per se waar is.
Je wereldbouw, magiesysteem, moeten even goed in elkaar zitten. We doen jongeren tekort door zomaar aan te nemen dat ze makkelijkere boeken nodig hebben. Ze hebben vooral góéde boeken nodig in zowel lectuur als literatuur. Sterker nog, ze hebben recht op beide leesvormen. Bij het lezen van literair werk (bv. Shakespeare) of lectuur is de hersenactiviteit anders, maar in beide gevallen nuttig.
Net zoals je de vraag of fantasy literair is, met zowel nee als ja kan beantwoorden, zo is het ook voor YA fantasy. Je kan als auteur net zo goed een literair fantasyboek voor jongeren schrijven, als goede lectuur, of pulp. En voor elk van die stijlen zal er een publiek zijn, omdat jongeren per leeftijd onderling verschillen in hun ontwikkeling, maar ook omdat ze niet altijd behoefte hebben aan hetzelfde soort boek, net zoals volwassenen.
Hoe maak je het verschil met adult fantasy?
Men gebruikt in YA soms eenvoudigere woorden, minder culturele referenties, meer tell en minder show. Zelf hou ik er echter van om lezers uit te dagen.
Ik gebruik best wel eens een minder gangbaar woord. Dan zorg ik er voor dat je uit de context de betekenis kunt halen. Hetzelfde met culturele verwijzingen. In mijn boek Onderuniversum kwam de Scheldedemon Kludde daarbij handig van pas. Hij komt uit onze tijd en belandt in de toekomst. Vaak gebruikt hij geschiedkundige verwijzingen die mijn hoofdpersoon niet snapt omdat Julian eeuwen later leeft, en dan kan Kludde dat toelichten.
Veel volwassenen lezen young adult. Geef je verhaal toch het nodige vlees op de botten.
De hoofdpersonages in YA zijn tieners. We zitten in hun leefwereld met voor hen herkenbare problemen. Vaak is er verliefdheid, maar het kan ook een zwaarder thema zijn: ontvoering, dood van een ouder, zware ziekte. Soms komt er ook een dystopisch aspect bij, met strijd tegen dictaturen, rebellie, verzet dat in zekere zin symbool staat voor de eigen onafhankelijkheidsstrijd van sommige tieners. Ze maken het genre zeker niet simpeler of minder geschikt voor volwassenen. Anders zouden er niet zoveel volwassenen zijn die YA boeken lezen.
Heel wat jongeren zijn met hun directe omgeving bezig en minder met het grote wereldtoneel. Probeer als auteur weer een beetje jong te zijn, kijk naar waar jij mee bezig was. Zaken als wel of niet uitgaan, je liefje mogen zien, die hippe telefoon kopen, schoolresultaten, dat hoort erbij. Vaak is er in een YA boek ook een afstand tot het ouderlijke gezag: de ouder is om allerlei redenen afwezig, of minder aanwezig, of er is een conflict met de jongere. Niet toevallig dat urban fantasyconcepten in YA boeken dan ook populair zijn: verhalen in onze wereld met het gekende schoolleven.
Let op met jongerentaal en technologie, je boek kan dan snel gedateerd aanvoelen. Bijvoorbeeld bij The Mortal Instruments, van Cassandra Clare, waarin men mobieltjes dichtklapt om een gesprek te beëindigen. Probeer dergelijke beschrijvingen zo neutraal mogelijk te houden.
Mogen jongeren in een YA boek seks hebben?
Ja, want in de realiteit doen ze dat ook, al let ik er wel op dat de personages minstens 16 jaar zijn, en liefst 18 jaar. Wat we doorgaans niet doen is alles expliciet laten zien. De focus in een seksscène voor YA ligt op de mentale en emotionele beleving, in plaats van op de fysieke beleving en visuele/auditieve details. Expliciete lichaamsdelen worden niet benoemd. Dikwijls komt er een pak romantiek bij kijken. Gaan personages na wat kussen en knuffelen verder en gaan de kleren uit, dan gaat het deurtje voor de lezer netjes dicht (einde hoofdstuk of scène). Na afloop van de seks gaat het deurtje voor de lezer weer open.
Die aanpak heeft voordelen. Door de invulling van intieme scènes grotendeels aan de verbeelding van de lezer over te laten, win je publiek. Het beeld dat een jongere zich zal vormen bij de scène die jij slechts deels laat zien, zal steeds aangevuld zijn volgens diens eigen fantasie. Dus: datgene waar die jongere klaar voor is. Bijgevolg zal het steeds kloppen. Het zal niet te veel en niet te weinig zijn. De volwassen lezer daarentegen zal er ook zijn eigen invulling aan geven, en je zit als auteur nog steeds goed.
Waar komt de aantrekkingskracht van YA op volwassen lezers vandaan?
Er zijn veel volwassen lezers die YA lezen en daarom is het goed na te denken om je verhaal toch het nodige ‘vlees op de botten’ te geven wat diepgang betreft. Tegelijk nodigt dit jongeren uit verder na te denken dan het avontuur en/of de romantiek in het verhaal. Niettemin blijft het romantische aspect ook voor volwassen lezers belangrijk. De herinnering van een eerste liefde leeft in veel mensen voort. YA met als voornaamste gegeven de eerste liefdesrelatie roept dat gevoel weer op, soms met een nostalgische heimwee. De volwassen lezer wordt herinnerd aan de emotionele beleving van seks, en daar hebben sommigen nood aan in een wereld waar de focus op expliciete beeldvorming en overcommercialisering van seks overvloedig aanwezig is.
Ook zonder dit relationele gegeven zit heel wat fantasy onder het YA label. Fantasierijke boeken, bijvoorbeeld sprookjes, waren heel normaal om als kind te lezen. Naarmate we opgroeien gaat de verbeelding een beetje uit de verhalen, verliezen we daar een stuk van. Juist het fantasygenre appelleert weer aan die ongebreidelde verbeelding waar volwassenen ook nog steeds uit kunnen putten én nood aan hebben. Het is dan ook jammer dat men er bij het labelen van boeken vanuit gaat dat fantasierijke verhalen volwassenen niet zouden aanspreken, de populariteit van YA fantasy bij volwassen lezers bewijst het tegenovergestelde!
We doen jongeren tekort door aan te nemen dat ze makkelijkere boeken nodig hebben.
Pen Stewart is de eerste fantasyauteur in de lage landen met een beurs van Literatuur Vlaanderen. Ze is tevens schrijfdocent fantasy, schrijfcoach, leescoach, spreker, redacteur en kunstschilder. Ze debuteerde in 2017 met de fantasyroman Wintercode, die ze tevens illustreerde. Vorig jaar kwam haar YA-fantasy boek Onderuniversum uit, eind 2022 volgt De drie Einsteins.
Fantasyauteur Pen Stewart
Els Beerten, autofictie en schrijfdocent aan het woord. Zet jezelf aan het schrijven met hét tijdschrift dat je daarbij helpt. Inclusief literaire puzzel om in de lentezon in te vullen.
