De kantdames van Archief Lier

Een schenking van 29 patroonboeken van kantatelier Bogaert-Timmermans aan Archief Lier bracht niet enkel unieke uitdagingen met zich mee. Het biedt ook een fascinerende inkijk in de rijke textielgeschiedenis van Lier.

Lierse kant ontstond in de negentiende eeuw. Anders dan bij klos- of naaldkant, maak je deze kantsoort door met een haak op machinaal geweven tule te borduren. De tule span je op een raam. Het was een stuk goedkoper om te produceren dan ‘echte’ kant en Lier telde al snel duizenden zogeheten raamwerksters, die veelal van thuis uit werkten. Een van de pioniers van de Lierse kant was de vader van onze bekendste inwoner, de schrijver Felix Timmermans. Rachel, de zus van Felix, startte samen met haar man Louis Bogaert in het begin van de twintigste eeuw het kantatelier Bogaert-Timmermans op.

Het atelier kende zijn hoogtepunt in de roerige jaren twintig. De Lierse kant, het machinale borduurwerk en de perlage (parelwerk) die zij produceerden, waren gegeerd over de hele wereld. Vooral de geparelde en met pailletten bezette handtassen hadden een groot succes.

In 2017 besliste de familie Bogaert om de patroonboeken, die sinds de sluiting van het atelier in de jaren zeventig stof stonden te vergaren, te schenken aan Archief Lier. Wat voor hen het einde van een lang verhaal was, betekende voor ons slechts het begin. Collega Peter bereidde het werkproces dat zou volgen tot in de puntjes voor. Hij zocht en vond projectvrijwilligers bij de opleiding Kantwerk aan de Beeldacademie Lier. Hij nam contact op met een papierrestauratrice die voor advies en opleiding zorgde. Door schimmel aangetaste boeken ondergingen extern een behandeling met gammastraling. Maar toen kwam de pandemie … en viel alles stil.

Eind 2021 kon het project eindelijk toch van start gaan. Een jaar lang was ik verantwoordelijk voor de dagelijkse opvolging van het project. Meerdere dagen per week ontvingen we de vrijwilligers, die per twee werkten. Ze reinigden de boeken blad per blad, streken de vouwen eruit en herbevestigden losgeraakte stalen. Onze kantdames, zoals ik hen al snel begon te noemen, brachten heel wat leven in de brouwerij. Hun enthousiasme werkte aanstekelijk. Het klikte ook met de andere vrijwilligers: sommige herkenden elkaar zelfs van de jeugdbeweging veertig jaar geleden!

Ook in de kantklas zorgde het project voor inspiratie. De dames bespraken wekelijks welke mooie tekeningen of stalen ze gezien hadden en wisselden foto’s uit. Ze genoten zichtbaar van het werk dat ze verzetten en een aantal van hen gaf te kennen dat ze het vrijwilligerswerk zouden missen na afloop van het project.

Om de aandacht te vestigen op het prachtige werk dat de vrijwilligers geleverd hadden én om onze unieke collectie voor te stellen, organiseerden we in oktober 2022 een persmoment. Het was de culminatie van een jaar hard werken.

Onze kleine leeszaal zat overvol. De lokale pers, leden van de Lierse kantkringen, textielexperten die het begin van het proces mee opgestart hadden, maar ook andere geïnteresseerden vonden de weg naar het archief. De lokale televisieomroep maakte een reportage en interviewde onze kantdames. Zelfs ik overwon mijn cameravrees om wat sfeerbeelden uit het depot te illustreren.

Wat ook hier het einde van een lang verhaal had kunnen zijn, betekende opnieuw een begin. We kregen een schenking van nog drie patroonboeken van een ander kantatelier. Samen met het Lierse Stadsmuseum hebben we tekeningen, stalen en kledingstukken van de Beeldacademie geïnventariseerd en overgebracht naar zowel het archief als het museum. Textielexperten maken binnenkort een inhoudelijke inventaris van deze prachtige boeken, en we bekijken de mogelijkheden voor de toekomstige ontsluiting. En de kantdames … zij werken nog altijd bij ons, want het werk in een archief is nooit klaar.