Dertig camionettes geschiedenis: Circus Ronaldo legt uniek archief aan

Met een geschiedenis van een reizend gezelschap dat zeven generaties teruggaat, is dat erfgoed niet het minste: een documentair archief (foto’s, krantenknipsels, toegangskaartjes, dagboeken...), zeer diverse objecten (props, decors, theaterdoeken die teruggaan tot het begin van de 20ste eeuw, woonwagens, ...), een uitgebreid digitaal archief (foto’s en audiovisueel materiaal met captaties, interviews, reportages). Dan is er nog het immaterieel erfgoed of de verschillende vaardigheden en ambachten die ze generatie op generatie aan elkaar hebben doorgegeven.

Het nalatenschapsproject loopt nu op zijn einde. De archiefdozen staan trots naast elkaar in de rekken. De computerserver toont met één klik een waaier aan mappen gedigitaliseerd archief. Maar het werk is verre van af.

Frauke Verreyde, de motor achter dit huzarenstukje: “Ik ben geen artiest binnen het gezelschap. Ik ben de vrouw van Nanosh Ronaldo, samen hebben we een zoontje. De Ronaldo’s hebben me aangesteld om het project te coördineren, wat zeker niet evident was. Ik ben fotografe en had dus nul ervaring of achtergrond in het archiefwezen. Onze partners Erfgoedcel Mechelen en CEMPER (Centrum voor Muziek- en Podiumerfgoed, red.) hebben me veel geleerd en alles mee opgestart. Vanuit die basis begeleidde ik de elf vrijwilligers die iedere week langskwamen om mee te helpen. Als ik iets niet wist of twijfelde, kon ik naar iemand van de familie bellen. Ik mag Danny bijvoorbeeld twintig keer op een dag bellen. Hij vindt dat niet erg en ik voel me daar ook niet ambetant bij. Verder heb ik het fotoarchief in kaart gebracht: negatieven schoon maken, alle oude foto’s digitaliseren en inventariseren.”

Het nalatenschap van zeven generaties archiveren lijkt mij een titanenwerk. Hoe moeten we ons dat concreet voorstellen?

Frauke: “Het is inderdaad een berg werk. Dertig bomvolle camionettes om precies te zijn. De eerste stap was om al het mogelijke archiefmateriaal te verzamelen dat her en der verspreid stond in woonwagens, in loodsen, op zolders. We brachten alles samen op één plaats. De volgende stap was het triëren van al dat materiaal: wat is nu relevant of waardevol, wat moeten we bewaren en wat mag in de vuilnisbak? In het begin vond ik dat een heel moeilijk keuze. Na verloop van tijd wordt het duidelijker. Ik toets ook heel veel af met de familie: hoe belangrijk vinden jullie dit stuk, heeft dit betekenis gehad in jullie geschiedenis? En we gooiden niet zomaar iets direct weg. Eigenlijk was er eerst een stapel ‘laten we nog zien wat we daar dan mee doen’, alvorens het echt weg ging. Gans dit proces duurde zo’n drie maanden en hebben we eerlijk gezegd zwaar onderschat. Eenmaal we hadden uitgemaakt ‘dit is nu het archiefmateriaal’, zijn we beginnen verdelen in achttien verschillende categorieën: Foto’s, Affiches, Theater Van Den

 Berge, Wester Johnny, Kranten, Programmaboekjes, … Erfgoedcel heeft de achttien categorieën opgesteld en alle stappen die we moeten

 ondernemen per stuk uitgeschreven. CEMPER heeft vooral het schema van de boekhoudkundige en formele documenten gemaakt. Elk stuk papier is verschillende keren door onze handen gegaan. Elk stuk kreeg een nummer, beschreven we in een Exceldocument en stopten we in een archiefmap en vervolgens in een archiefdoos. Foto’s hebben we gedigitaliseerd, in zijdepapier gewikkeld of in zuurvrije dozen bewaard. Heel het archiveringsproces, inclusief een stuk van ons immaterieel erfgoed, kan je zien in het filmpje (zie QR-code). Matilde van het Circuscentrum schrijft een leidraad voor andere circusgezelschappen die willen beginnen met archiveren (zie kaderstuk) en we hebben ook een podcast gemaakt binnen dit project (zie kaderstuk).”

Waarom vonden jullie het belangrijk om dit te doen?

“We wilden het bewaren voor toekomstige generaties. Als een gezelschap opstart, heb je geen weet van hoelang je blijft bestaat. In dit geval is dat al acht generaties. Ik heb het gevoel dat de familie, voor we hieraan begonnen, zich nooit echt heel bewust was van de waarde van hun erfgoed. Ze leefden gewoon letterlijk dagdagelijks tussen de stukken. ‘Die foto’s? Dat is van onze kindertijd, van mijn oma, mijn opa…’ Nu is dat bewustzijn er wel. Ze vinden het nu wel belangrijk dat het goed en deftig wordt bewaard. Niet alleen voor de familie, ook voor de sector. Het kan een inspiratie zijn voor andere artiesten of gezelschappen.”

Als iemand het archief wil raadplegen, kan dat?

“Ja, dat is zeker mogelijk. Het is echt de bedoeling dat het toegankelijk is voor onderzoekers of artiesten. De structuur of wat er te vinden is in het archief kun je binnenkort terugvinden op archiefpunt. Ons archief staat in onze loods in Duffel. We hebben daar een kamer speciaal voor ingericht, zodat we alles goed kunnen bewaren. Het is echter geen ideale locatie. Aan de andere kant van de loods staan er nog vrachtwagens en woonwagens, er wordt ook nog gelast en gewerkt. Er is al eens een loods van Ronaldo afgebrand, dus we zijn ons bewust van het gevaar. Het zou goed zijn mochten we ooit verhuizen met het archief.”

Wat zijn de plannen voor de toekomst? Want er komt bijvoorbeeld ook steeds nieuw materiaal bij. De Ronaldo’s zitten natuurlijk niet stil. 

“Dat klopt. Nu hebben we de focus gelegd op het papieren archief en het immaterieel erfgoed. In 2016 zijn de handgeschilderde theaterdoeken al eens geïnventariseerd geweest. De volgende stap is het fotograferen en inventariseren van alle objecten. Kostuums zullen waarschijnlijk eerst aan bod komen. Het pilootproject is nu afgelopen. Vandaar dat we in onze aanvraag tot structurele subsidies een luik hebben meegenomen waarin we aangeven hoe we graag verder willen gaan met het archief. We willen het onderhouden, er zullen nieuwe stukken bijkomen, ik wil onderzoekers graag helpen en ook nog verdere stappen zetten in het digitaliseren.”

Bekijk het archiveringsproces van de Ronaldo’s in dit mooie filmpje:

Podcast: Op zoek naar Johnny Ronaldo

Kobe Van Herwegen maakte samen met De Ronaldo’s de podcast ‘Op Zoek Naar Johnny Ronaldo’, binnenkort te beluisteren via je favoriete podcastleverancier. Kobe: “Toen ik voor de familie Ronaldo het boek ‘Karavaan der verwondering’ schreef, wisselde ik met Lesley Verbeeck, de vrouw van David Ronaldo, voortdurend podcasttips uit. Het duurde dus niet lang voordat het idee groeide om ook over Circus Ronaldo een podcast te maken. Geen sinecure zo bleek. Want waarover moest de podcast gaan? En hoe bouwden we de afleveringen zo goed mogelijk op? Na vele denkoefeningen hebben we uiteindelijk voor het verhaal van Johnny gekozen. Door op zoek te gaan naar wie hij was, konden we tegelijkertijd portretten maken van de verschillende generaties Ronaldo die de tent nu overeind houden.”

Archiveren: ook voor jouw organisatie!

Zodra je als organisatie materiaal bijhoudt zoals contracten, posters of boekhouding kan je spreken van een archief. Een goed geordend archief heeft verschillende functies. In de eerste plaats ondersteunt het een goed beheer van je eigen organisatie: een geordend archief zorgt ervoor dat je alles snel terugvindt en niets kwijtraakt wat je niet wil verliezen. Kennis verdwijnt zeer snel uit organisaties door personeelswissels, maar ook simpelweg door ons slecht geheugen. Weet je nog elk festival waar je vijf jaar geleden speelde? Of elke stap in je laatste creatieproces? Archiefmateriaal kan ook een voeding vormen voor nieuwe creaties of bijvoorbeeld als promotiemateriaal.

Een goed geordend archief vraagt echter een aanzienlijke inspanning. Om te starten hier enkele tips:

• Bepaal waarom je een archief aanlegt. Dit zal helpen om te beslissen wat je wel en niet wil/moet bijhouden.
• Maak een algemeen overzicht van je archief: wat heb je (alleen documenten of ook kostuums, decorstukken, …)? Over hoeveel materiaal gaat het (een doos, een zolder, een loods)?
• Bewaar je materiaal goed. Zorg voor een droge plek en steek documenten in dozen. Geef muizen, vocht en schimmel geen kans. Zet niet al je materiaal op een laptop, maar neem back-ups.
• Wie wil kan een stap verder zetten en het archief gaan ordenen en beschrijven.
• Vraag advies. Er bestaan veel erfgoedorganisaties die tips, advies en ondersteuning kunnen geven rond archivering.
• Tot slot, doe wat werkt voor jou en je organisatie. Zorg ervoor dat je kan werken met je eigen archief.

(Matilde Ruppert)