De muzikale roots van Toots
Jean-Baptiste Frédéric Isidor Thielemans, beter bekend als Toots, de Brusselse jazzlegende met zijn gitaar en mondharmonica, zou dit jaar zijn 100ste verjaardag vieren. Jazzkenner Matthias Heyman (Koninklijk Conservatorium Brussel) en Vanessa Braekeveld, curator van de belevingsexpo in KBR, blikken terug op Toots’ carrière.
Toots groeide op in Brussel in het café van zijn ouders. Merk je iets van die Brusselse roots in zijn muziek?
Matthias: “Europese jazzmuzikanten uit die tijd keken vooral naar Amerikaanse voorbeelden. Dus op vlak van speelstijl, merk je niets van de Brusselse roots van Toots. Alleen de keuze om de accordeon en later ook de mondharmonica te bespelen, kan je misschien terugbrengen naar die roots, omdat het volksere instrumenten zijn. Verder is er niet echt een connectie tussen zijn muziek en zijn afkomst.”
Vanessa: “Ook voor Toots waren de inspiratiebronnen vooral Amerikaanse jazzmuzikanten. Hij keek op naar de grote beboppers in Amerika. Als kleine ket speelde hij wel musetten en volkse melodietjes op de accordeon in het café van zijn ouders. In de titel van zijn bekendste nummer Bluesette vind je dus nog wel een verwijzing naar die tijd.”
Als er geen specifieke Belgische elementen in Toots zijn muziek zitten, bestaat er dan wel zoiets als Belgische jazz?
Matthias: “Uiteraard is er zoiets als Belgische jazz, in die zin dat we wel Belgische jazzmuzikanten hebben en zij hun eigen muziek componeren. Maar zij hebben wel naar Amerikaanse rolmodellen gekeken om hun stijl te creëren. Een typisch Belgische jazzstijl is er dus niet. Wel merk je een verschil in benadering en onthaal van het muziekgenre: in de jaren 20 en 30 wordt jazz in Europa als genre serieuzer genomen en begint men het te bestuderen. In Amerika zie je dat veel minder en blijft jazz vooral vrijetijdsbesteding.”
Vanessa Braekeveld, curator van de belevingsexpo in KBR
Toots speelde mondharmonica. Vanwaar kwam zijn interesse voor dat unieke instrument?
Vanessa: “In de middelbare school ging hij op een vrije middag naar de film. Daar hoorde hij Larry Adler aan het werk. Hij was daar zo van onder de indruk dat hij zichzelf ook een mondharmonica aanschafte.”
Matthias: “Zijn eerste liefde was de mondharmonica, maar die verdween wat naar de achtergrond bij zijn entree in de jazzscene, omdat de harmonica geen courant instrument was in die wereld. Hij drukte eerst zijn stempel als gitarist. Pas nadien, toen hij al een tijdje meedraaide in die jazzscene, greep hij terug naar de mondharmonica.”
Vanessa: “Toen Toots in 1947 naar Amerika trok, had hij zijn gitaar én mondharmonica bij. Het is dus te zeggen: hij heeft het instrument nooit volledig naast zich neergelegd, maar aan het begin van zijn carrière was hij voornamelijk bekend als gitarist.”
En toch denken we bij Toots meteen aan de mondharmonica.
Matthias: “Het is niet de mondharmonica die Toots wereldberoemd heeft gemaakt. Het is Toots die de mondharmonica op de kaart heeft gezet.”
“Het is niet de mondharmonica die Toots wereldberoemd heeft gemaakt. Het is Toots die de mondharmonica op de kaart heeft gezet.”
Vanessa: “Inderdaad. Larry Adler speelde ook al mondharmonica, maar hij deed dat nog niet in jazzcontext. Toots heeft daar de mondharmonica geïntroduceerd. Verschillende van die mondharmonica’s liggen nu in onze belevingsexpo, net zoals zijn eerste gitaar en zijn werkschriftjes waarin hij muziektheorie en -harmonie bestudeerde.”
Wat moeten we vooral onthouden van Toots?
Vanessa: “De vinnige gitarist en fluiter die de mondharmonica op de kaart heeft gezet als een volwaardig (jazz)instrument.”
Matthias: “Zijn gitaarspel. We kennen de iconische tachtiger die op Middelheim Ne me quitte pas speelt, maar de onbekende twintiger die op gitaar zit te burnen wordt vaak vergeten.”
En ten slotte: wat is jullie favoriete Tootsliedje?
Vanessa: “Nalen Boogie. Een Zweedse opname uit de jaren 50. Een heel aanstekelijk nummer met Toots op mondharmonica.”
Matthias: “It had to be Bird of Crazy Bop. Het toont hem op zijn hoogtepunt qua gitaarspel.”
Wil je meer weten over jazzlegende Toots Thielemans? Kom op vrijdag 6 mei naar het dagevenement in KBR, Brussel en bezoek de nieuwe expo met middagconcert. Of wil je meer weten over de opkomst van jazz in België? Op donderdag 31 maart geeft Matthias Heyman een webinar over het Belgische jazzlandschap. Meer info en inschrijven op davidsfondsacademie.be
