“Vreemd dat je een brief kon sturen naar Sinterklaas, maar niet naar overledenen”
De Huisbus kwam er op initiatief van Het Postkantoor, een vzw die in 2017 opgericht werd door Tine Marie Van Damme. Nadat haar grootmoeder overleden was, had ze haar een brief geschreven: “Ik vond het vreemd dat je een brief kon sturen naar Sinterklaas, maar niet naar je overleden geliefde. Terwijl het erg helend kan zijn om die brief te schrijven en een antwoord te ontvangen. Het Postkantoor wil mensen op verhaal brengen, door hen te laten schrijven over de dood heen.”
Een kunstwerk gemaakt door Heike Sofia Villavicencio Rammeloo naar aanleiding van een brief.
Op woensdag 23 oktober 2024 werd in de Gentse openbare bibliotheek De Krook de Huisbus ingehuldigd. Dat is een brievenbus waarin je een brief naar een overledene kunt posten, én een antwoord krijgt. De Huisbus heeft een vaste plek in de bibliotheek bij de non-fictiecollectie over verdriet en rouw. Daar vinden bezoekers boeken die kunnen helpen bij het rouwproces, net zoals een brief schrijven dat kan. De collectie en de Huisbus vullen elkaar op die manier mooi aan.
Kruisbestuiving tussen woord en beeld
De postbode van Het Postkantoor vzw haalt de brieven op. Binnen de maand krijgen de briefschrijvers een troostend antwoord, in de vorm van een illustratie of een beeldend kunstwerk dat aansluit bij de inhoud van de brief. Want kunst werkt troostend en de kruisbestuiving tussen woord en beeld heelt en transformeert. Het kunstwerk is gemaakt door een van de dertien kunstenaars die verbonden zijn aan de vzw. Enkel de postbode en die kunstenaar lezen de brief. De brieven worden gedurende tien jaar in een kluis bewaard. Daarna worden ze onleesbaar verwerkt tot een kunstwerk.
Rouwevolutie
Mensen die een brief komen posten, zijn op dat moment meestal emotioneel. Ze moeten even op verhaal komen. Ze komen uit alle rangen en standen van de maatschappij. Sommigen kennen de Huisbus al uit de media, anderen hebben meer uitleg nodig. Toevallige passanten vinden de bus gewoon mooi en willen weten waarvoor ze dient. Bibliothecaris Charlotte Vandamme beheert het collectieonderdeel over rouw: “Dat is een heel ruime rubriek. Je vindt er boeken die rechtstreeks te maken hebben met rouw en rouwverwerking – voor volwassenen en jongeren – zelfhulpboeken en wetenschappelijke publicaties. Bij de rubrieken cultuurgeschiedenis en beeldhouwkunst vind je bijvoorbeeld ook boeken over bekende begraafplaatsen. We hebben ongeveer 260 titels, maar natuurlijk meer exemplaren. Ik heb naar aanleiding van de komst van De Huisbus de collectie niet speciaal uitgebreid, wel extra titels aangekocht als ik ze goed vond. Tegenwoordig verschijnt er enorm veel over het onderwerp, ook in de media; het is minder een taboe dan vroeger. Je kunt spreken over een rouwrevolutie.”
De huisbus: De Huisbus bestaat uit cortenstaal en heeft twee gleuven: een voor volwassenen en een voor kinderen. Ontwerp: Saar De Buysere.
Er is dan ook een evolutie merkbaar in de manier waarop we over rouw denken en ermee omgaan. Zo zijn de boeken van Manu Keirse standaardwerken die vooral bekend zijn bij de oudere generatie. Bijvoorbeeld Helpen bij verlies en verdriet: een gids voor het gezin en de hulpverlener, een naslagwerk waar je altijd naar kunt teruggrijpen. Het is zowel theoretisch als praktisch, met tips hoe je iemand die verdriet heeft kunt bijstaan.
Uus Knops spreekt de jongere mensen meer aan. Ze raakte bekend met haar eerste boek Casper – een rouwboek. Waar ben je, lieve broer?. Zij heeft een mooie metafoor voor rouw: je zit als het ware in een bootje op een rivier en peddelt over en weer tussen de oever van het verlies en die van het herstel. Er is geen rechte weg.
Nog een aanrader is het tijdschrift van Réveil, dat één keer per jaar in boekvorm uitkomt. Daarin is ook plaats voor humor. Er staan verhalen in over leven en dood, maar bijvoorbeeld ook over begraafplaatsen, voorstellingen, muziek of klimaatrouw.
Wanneer iemand in hun omgeving zelfmoord gepleegd heeft, komen mensen vaak in de collectie zoeken. Charlotte: “Ik probeer te luisteren en hen op weg te helpen met een paar boeken. Zoals Door eigen hand van Joost Zwagerman, met essays waarin hij het hele scala aan gevoelens van de nabestaanden beschreef, maar die paradoxaal genoeg in 2015 zelf uit het leven stapte. Een ander aspect komt aan bod in De laatste deur van Jeroen Brouwers, een naslagwerk over auteurs die zelfmoord pleegden. Hij heeft een groot inzicht in hoe de mens in elkaar zit.
Bijzonder is ook Archeologie van het verlies van Sarah Tarlow, een Britse archeologe gespecialiseerd in rouwverwerking door de geschiedenis heen, die haar man verloor en daar een persoonlijk verslag van maakte. Het is vergelijkbaar met Landlijnen en Het zoutpad van Raynor Winn. En ten slotte heb je nog Het licht van de dode sterren van Massimo Recalcati, een filosofisch-psychologische verhandeling over de complexe gevoelens die bij trauma en verlies kunnen horen.”
Met de Huisbus wil de stad Gent meer aandacht en een plaats geven aan rouwen. Het is al de tweede, na een eerste op de Westerbegraafplaats.
Citaat uit een brief:
Een brief naar de hemel, wat zou ik jou liever alles vertellen terwijl je in mijn armen ligt. Liefst zou ik, terwijl ik over je zachte kaakjes zou wrijven, jou vertellen over alle mooie dingen in de wereld. Het zal nu anders moeten, maar ik neem je mee, naar waar ik ook ga. (Uit: brief aan lieve, kleine, perfecte Lukas).
Wie vragen heeft rond zelfdoding, kan terecht op de zelfmoordlijn via het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be.
Wil je meer lezen over regiobibliotheken, de bibliotheek van Stekene en de VRT Archiefquiz?
