Over de koers van De Groene Amsterdammer: België krijgt ook een plek

De zon komt voor het eerst in 2025 weer om de hoek kijken als ik mijn fiets parkeer in het centrum van Amsterdam. Ik loop naar een klassiek grachtenpand en bel aan. Binnen ruikt het naar de oude boeken waar de kasten vol mee staan. Op de ietwat rommelige bureaus zie ik stapels papieren, fotolijstjes en een verzameling koffiekopjes. Aan de muren hangen krantenknipsels, tekeningen, visitekaartjes en karikaturen van wereldleiders. De trap kraakt en ik kijk op: “Daar ben je! Welkom!” Een vriendelijk gezicht met een krullenbos en een bril stapt op me af: Xandra Schutte. “Wil je wat drinken? We hebben echt lekkere koffie hier.”

Ruim 25 jaar geleden begon Schutte als redacteur bij De Groene Amsterdammer. “Na mijn studies literatuurwetenschap en communicatiewetenschap solliciteerde ik op de functie kunst- en boekenredacteur en ik werd aangenomen. Het was mijn eerste echte baan.” Acht jaar bleef ze hangen, tot ze naar Vrij Nederland vertrok. “Dat was toen een veel groter blad, nu zijn de rollen omgedraaid.” Vervolgens werkte ze een aantal jaren bij een uitgeverij en in 2008 keerde ze als hoofdredacteur terug naar De Groene Amsterdammer. “Toen ik als hoofdredacteur begon, was de oplage nog lager dan toen ik er redacteur was: 11.000. Het was een flinke klus. Dus ik heb zeker getwijfeld of ik het moest doen. Grote kranten hadden het al moeilijk: hoe blijf je dan als nicheblad staan?”

Schutte stroopte de mouwen op en met succes: inmiddels heeft het blad een betaalde oplage van 41.000. “Ik wilde de artikelen intellectueler en vooral journalistiek sterker maken.” Daarmee past Schutte goed bij de geesteshouding van het blad, dat al sinds 1877 bestaat. De insteek was destijds: een intellectueel, progressief liberaal blad met artikelen over politiek, literatuur, kunst en cultuur. Daarnaast is De Groene Amsterdammer volledig onafhankelijk: geen aandeelhouders, dus geen commercieel belang. Momenteel komt tien procent van de opbrengst van advertenties, de rest van de betalende abonnees. “Ik knijp me nog steeds regelmatig in de arm dat het gelukt is om het aantal leden zo te laten stijgen.”

Volgens Schutte komt dat vooral door de verbetering van de journalistieke kwaliteit: “Vroeger werkten we niet alleen met afgestudeerde journalisten, maar ook met intellectuelen, die essays en kunst- en literatuurkritiek brachten. De afgelopen jaren hebben we onder andere veel geïnvesteerd in onderzoeksjournalistiek. We maken het blad voor de dieper geïnteresseerde lezer, die zelf het nieuws al volgt en meer over bepaalde onderwerpen wil weten. Wij voegen die verdieping toe.” Onderzoeksjournalistiek bestaat al langer: wat onderscheidt De Groene Amsterdammer van andere platformen? “Wat wij met onze artikelen willen, is structuren blootleggen. We zijn altijd een onderdeel van grotere systemen: hoe werken die en wat is de impact? We zijn niet gericht op grote onthullingen over bedrijven of personen.”

En die structuren blootleggen, dat gebeurt zowel op landelijk als op internationaal niveau. Wie het blad leest, ziet veel geopolitieke onderwerpen voorbijkomen. België krijgt ook een plek: zo verscheen op 29 mei 2024 De eeuwige gladiator, een artikel over Bart De Wever, nu premier, waarin uitgebreid zijn dromen en doelen beschreven zijn. “We hadden het er in de redactievergadering nog over dat, wat je ook van De Wever vindt, hij het eigenlijk slimmer gedaan heeft dan Yeşilgöz in Nederland. Hij is natuurlijk behoorlijk populistisch en rechts, maar niet zo radicaal rechts als Vlaams Belang of Alternative für Deutschland. Yeşilgöz heeft hier de deur opengezet naar de Partij voor de Vrijheid. In België heeft De Wever de deur naar het Vlaams Belang op slot gehouden.’’

De aankondiging van het nieuwe kabinet zorgde voor ophef: nog nooit waren er zo weinig vrouwen en ze stonden ook nog op de achterste rij. “Het is een zorgwekkende tendens, die samengaat met rechts en zeker met radicaal rechts. Een soort backlash tegen de verworvenheden van vrouwen, maar ook tegen de emancipatiebewegingen van andere groepen. In de Verenigde Staten wordt het whitelash genoemd: de witte mensen die de dienst moeten uitmaken, voornamelijk witte mannen. Ik vind dat heel zorgwekkend.”

Met de vorming van het kabinet is de toon gezet, maar De Wevers grootste droom moet nog werkelijkheid worden: Vlaanderen loskoppelen van Wallonië en een Nederlandstalige staat. “Dit is echt een populistische reflex: we zien het in Noord-Italië, Noord-Spanje; de plekken waar het geld verdiend wordt, willen zich afscheiden. Ik kan me niet voorstellen dat het ooit gaat gebeuren. In Nederland was de Groot-Nederlandse gedachte ook een marginale stroming en echt heel rechts. In de geschiedenis liep Wallonië juist voorop, daar zat de industrie.”

Veel over de Vlaamse politiek zal je in De Groene Amsterdammer echter niet gauw lezen. “Ik vind die keuze moeilijk, maar ik denk dat wij in België niet gelezen worden vanwege onze stukken over België. Het is lastig om daar goed over te schrijven, om daar het denkmanschap van het Belgisch lezende publiek goed in te bedienen. Onze Vlaamse lezers lezen net als onze Nederlandse lezers verschillende kranten. Dus ik denk dat ze ons eerder vinden voor de geopolitieke stukken en de verdieping. Wat natuurlijk wel zo is: in België bestaat een dergelijk blad niet.”

Is een dergelijk blad dan een links blad? “Ik denk dat het geen links blad is. Als je naar de geschiedenis van De Groene kijkt, is het progressief-liberaal. Het is opgericht voor de doorbraak van de sociaaldemocratie. Om te schrijven over de misstanden van eind 19e eeuw. Misschien zijn de thema’s waar we ons over opwinden, links: we denken heel veel na over democratie en rechtsstaat, we schrijven veel over ongelijkheid, belastingontwijking en we zijn kritisch op de meritocratie. Je kan zeggen: dit zijn allemaal linkse thema’s. Maar tegelijkertijd willen we een open blad zijn waarin opinies over al die thema’s kunnen botsen. We zijn bijvoorbeeld ook kritisch op identiteitspolitiek.”

Een onafhankelijk blad kan overal over schrijven: geen aandeelhouders die vanwege persoonlijke belangen verhaal komen halen bij een kritisch stuk. Toch komt 10% van de opbrengst van advertenties. Kan je dan nog kritisch blijven? “De afdeling staat los van de inhoud, dus dat scheelt. We hebben ooit een advertentie gehad van Shell. Later publiceerden we een kritisch stuk over Shell en sindsdien heeft Shell geen advertentieaanbod meer gedaan. Een keer hadden we een advertentie voor een cruisevakantie. Toen hebben een aantal lezers kritische mails gestuurd. Inmiddels hebben we voornamelijk advertenties over duurzaamheid, kunst of cultuur.”

Kritische stukken, onderzoeksjournalistiek, kunst en cultuur. Xandra Schutte heeft het gehele interview een lach op haar gezicht als ze het over De Groene Amsterdammer heeft. Met zowel Vlaamse als Nederlandse abonnees is ze blij: “Soms mailen we een professor met een aantal vragen en dan krijgen we de reactie dat die het blad al sinds de studententijd leest. Dat is zo leuk!” Het kantoor bevindt zich dan wel in hartje Amsterdam, maar als je Schutte vraagt hoe ze haar friet eet, zegt ze vol overtuiging: “met echte Belgische mayonaise.”

Isidore van Westing is redacteur voor meerdere programma's bij de VPRO. Daarnaast heeft ze haar eigen wekelijkse radioshow in Haarlem.