Op trollenjacht in de bibliotheek

In 2021 startte Stad Mechelen met Digitale Transformatie, een beleidsprogramma dat digitale inclusie, betrouwbaarheid, veiligheid en innovatie vooropstelt. Vanuit de Vlaamse overheid werden in 2023 subsidies ter beschikking gesteld voor de uitrol van een lokaal e-inclusiebeleid. Hierbij kwam ook het initiatief naar voren om kwetsbare jongeren van 10 tot 18 jaar te versterken op het vlak van digitale vaardigheden, mediawijsheid en online weerbaarheid.

Vanuit deze vraag ontwikkelde Openbare Bibliotheek Mechelen Op Trollenjacht. Dat is een zelfstandig te organiseren zoektocht over e-inclusie voor jongeren vanaf 16 jaar. De zoektocht gebeurt aan de hand van een app. Hiermee kan een leerkracht zelf de activiteit in de bibliotheek organiseren en begeleiden. De uitwerking van het thema is gebaseerd op leerplannen van het secundair onderwijs en op wetenschappelijk onderzoek. De app mikt op de bevordering van digitale en sociaal-relationele competenties, conform de leerplannen van het secundair onderwijs. De vormgeving van de app is pedagogisch gestructureerd: per bestreden trol wordt een leermoment beoogd rond een mediawijs jongerenthema, met een evaluatie tijdens de eindfase.

Verder is de keuze van jongerenthema’s gefundeerd in het wetenschappelijk onderzoek van Mediaraven, Mediawijs, imec-mict van de Universiteit Gent (UGent) en Link in de Kabel, die met hun tweejaarlijks onderzoek Apenstaartjaren de digitale leefwereld van Vlaamse kinderen en jongeren tussen 6 en 18 jaar opvolgen. Zo thematiseert de FlirtTrol bijvoorbeeld het thema sexting, met als leermoment dat ‘goede afspraken’ nodig zijn in een vertrouwensrelatie met je partner. Of thematiseert de GameTrol gameverslaving met als toverwoord: ‘pauze’. Op die manier worden de volgende thema’s aangesneden:

• online pesten
• sexting
• ongepaste inhoud
• privacy
• gameverslaving
• nepnieuws en misleidende informatie
• schermtijd
• haatspraak
• digitale puberteit

De leerkracht boekt vooraf online een bezoekmoment. Zo vermijden we dat meerdere klassen tegelijkertijd het spel komen spelen. We raden sterk aan dat de leerkracht de app op voorhand test, online en/of ter plaatse in de bibliotheek. Handig is ook als de leerkracht in de klas reeds aan de slag gaat met de app, om de leerlingen wegwijs te maken in de thematiek en/of de app-navigatie. Per team of individu is een opgeladen toestel (smartphone of tablet, zelf te voorzien) nodig met internetverbinding via wifi (gratis beschikbaar in de bibliotheek).

De leerkracht verdeelt de leerlingen in teams. Tijdens de zoektocht is de leerkracht het aanspreekpunt voor de leerlingen. De leerlingen scannen een QR-code om de app te starten. Daar lezen ze het volgende verhaal, kort samengevat:

• Uitdaging:
  De bibliotheek heeft een probleem. Het gratis internet in de bibliotheek wordt verziekt door een digitaal virus. Dat virus heeft negen internettrollen verspreid in de bibliotheek, drie trollen per verdieping. Deze trollen vallen de mediawijsheid van de bibliotheek aan. Kunnen de leerlingen alle trollen verslaan om zo het virus te verwijderen en de mediawijsheid van de bibliotheek te redden?
• Methode:
  • In de zoekfase sporen leerlingen per verdieping een strijdplek op aan de hand van locatiegebaseerde visuele tips.
  • In de strijdfase gaan ze via een korte dialoog de strijd aan met een trol, vaak gevolgd door een interactief spelelement. Werken ze zich door de dialoog heen en/of winnen ze het spel, dan krijgen ze per trol een toverwoord.
  • In de eindfase verschijnt een overzicht van alle trollen. Kunnen leerlingen bij elke trol het juiste toverwoord plaatsen, dan wordt het virus vernietigd en is de mediawijsheid van de bibliotheek gered.

Hoe kwam je op het idee voor Op Trollenjacht?

Eerst heb ik zoveel mogelijk het bestaande aanbod aan online serious games over mediawijsheid onderzocht. De voornaamste inspiratiebron was Bad News van de Universiteit van Cambridge. Dat spel over fake news is leuk en doeltreffend, maar heeft ook enkele werkpuntjes: te veel tekst, te weinig diversiteit aan mediawijze thema’s en geen hybride mix van echte en virtuele elementen. Met Op Trollenjacht wilden we daar zeer bescheiden lessen uit trekken.

Te veel tekst? Een bibliotheek moet toch net aan leesbevordering doen?

Om de verschillende locaties te vinden werken we met locatiegebaseerde visuele tips. Denk bijvoorbeeld aan foto’s, tekeningen en filmpjes. Eerst hadden we toch voornamelijk tekstuele tips gebruikt, maar dat was niet motiverend voor de leerlingen. Ze lezen het vaak niet, of te snel. Het is ook eigen aan de speldynamiek om locaties in de zoekfase snel op te sporen. Lezen werkt dan vertragend. Nadelig aan het werken met visuele tips is dat ze technischer zijn om te maken en vooral lastiger om te onderhouden bij wijzigingen op de locatie. Aangezien onze app gelanceerd werd net voor een grote logistieke wijziging in onze collectieplaatsing en ons ruimtegebruik, waren na de lancering verschillende herwerkingen nodig om de app weer af te stemmen op de gewijzigde situaties. Nieuwe foto’s, nieuwe beschrijvingen, dus extra werk. Dat we met visuele tips werken, wil niet zeggen dat er geen tekst aan te pas komt. Je bestrijdt een trol tijdens een korte, interactieve dialoog. Het hele opzet mikt erop dat leerlingen negen toverwoorden kunnen herinneren in verband met negen mediawijze thema’s. En om bescheiden te blijven: al is er maar één leerling die zich één toverwoord herinnert als kapstok in diens dagelijkse leven, dan is het opzet mijns inziens geslaagd. Zoiets lijkt me meer impact te hebben dan het eenzijdig inzetten op het begrijpend lezen van lange teksten over mediawijsheid.

Wordt het stereotype beeld van ‘de jongere’ die in de bibliotheek louter op diens scherm tokkelt niet versterkt door een activiteit als Op Trollenjacht?

In de feedback van leerlingen kwam vaak terug dat ze het leuk vonden om rond te wandelen in de bibliotheek, op zoek naar locaties. Dat maakte het spel actief en spannend voor hen. Voor ons is het mooi meegenomen dat leerlingen zich spelenderwijs wegwijs maken in de bibliotheek. De zoekfase zorgt ook voor een welkome afwisseling met de strijdfase. Dan blijven ze ter plaatse om te overleggen en/of te spelen op de app, terwijl ze neerzitten of in een kring staan.

Een hybride mix van echte aspecten op locatie en digitale verrijking via een app is vaak de beste garantie op immersie. Terwijl ze met hun scherm bezig zijn, kan er inderdaad al eens luid gebabbeld of gejuicht worden. Daarom hebben we deze strijdfase verbonden aan plaatsen met de grootste kans op ontmoeting zonder overlast. Zo geven we als bibliotheek mee dat schermtijd in de bibliotheek zeker een plaats heeft, met de verduidelijking welke plaatsen daar dan min of meer geschikt voor zijn.

Waarom moeten leerkrachten zelf de zoektocht organiseren en begeleiden?

Net zoals in veel bibliotheken is het ook bij ons niet haalbaar om zelf leerlingen rond te leiden. Dat is betreurenswaardig, maar dwingt ons tegelijkertijd creatief te zijn: hoe kunnen we toegankelijke tools ontwikkelen en aanbieden samen met partners, om jongeren te betrekken in bibliotheken? De samenwerking tussen bibliotheken en het onderwijs is dan meer dan logisch, maar vraagt ook geduld. Blijven afstemmen op basis van de feedback van leerlingen, leerkrachten en collega’s is cruciaal.

Kom ook meer te weten over de Trollenjacht en over de Digitale Week.