2023 nr. 1
Peter De Bie en Sien Vanmaele van theatergezelschap Laika

Peter De Bie en Sien Vanmaele van theatergezelschap Laika

In ‘De Muze’ komen opmerkelijke theatermakers aan het woord die gezelschappen kunnen inspireren. Voor dit nummer zijn dat Peter De Bie en Sien Vanmaele van theatergezelschap Laika. Wat hen verbindt? Theater en eten. Meer nog: Peter en Sien weten als geen ander hoe ze beide elementen, in harmonie met de overige zintuigen, kunnen combineren tot een voortreffelijk geheel. Dat levert theater op om je vingers bij af te likken.

Laika is al meer dan 20 jaar een gevestigde waarde binnen het nationale en internationale theaterlandschap. Dit professioneel gezelschap uit Antwerpen maakt voorstellingen voor kinderen, jongeren en volwassenen die hun kinderlijk gevoel voor verwondering nog niet zijn verloren. Jo Roets en Peter De Bie zijn de artistieke bezielers van deze compagnie. Jo werkt vooral met tekst en Peter onderzoekt de mogelijke zintuiglijke betrokkenheid bij de voorstellingen of maakt de scenografie.

Ook theatermaker Sien Vanmaele behoort sinds kort tot de artistieke kern van Laika. Sien combineerde al vroeg in haar carrière theater en eten. Voor haar productie ‘Vogelnestjes in madeirasaus’, in samenwerking met fABULEUS, stapte ze af op Peter voor coaching en de rest is geschiedenis. Samen maakten beide theaterkoks nog een aantal heerlijke theaterproducties waaronder ‘Witlof from Syria’ en ‘ZEEMAAL’.

Jullie maken ‘theater der zinnen’. Wat betekent dat?

Peter De Bie: “Theater der zinnen staat voor de zinnen die Jo Roets graag schrijft. Die inhoudelijke lijn is een belangrijk aspect binnen de werking van Laika. Jo z’n liefde voor taal en tekst heeft al veel verschillende vormen aangenomen: van bewerkte klassiekers tot nieuwe teksten. Daarnaast staat ‘zin’ voor het zinnelijke, de zintuigen. De afgelopen twintig jaar heb ik me daar vooral mee bezig gehouden en sinds vorig jaar hebben we versterking van Sien gekregen om dat zintuiglijke aspect mee te onderzoeken. Die inhoudelijke en zintuiglijke werking versterken elkaar echt. We maken zowel tekstuele, beeldende als zintuiglijke producties, maar vaak overlappen die componenten elkaar ook."

Smakelijk theater

Jullie zijn twee gepassioneerde theaterkoks. Hoe zijn jullie op het idee gekomen om theater en eten te combineren?

Sien Vanmaele: “Dat is heel intuïtief ontstaan bij mij, omdat ik graag kook en tegelijkertijd theatermaker ben. Ik vind dat je met eten op een andere manier kan communiceren dan met alleen theater. Daarom wilde ik meteen ook de zintuigen erbij betrekken in combinatie met het verbindende gegeven van samen te eten. Ik heb ook het gevoel dat je verhaal pas echt concreet wordt via dingen die je in je mond steekt, die door je maag gaan en die je oren en ogen prikkelen.”

Interview met Laïka, theater der zinnen

Peter: “Ik ben gestart met koken om mensen samen te brengen, los van theater. Ik heb vroeger veel gewerkt tijdens feesten en recepties waar altijd een inhoudelijke component aan vasthing. Denk bijvoorbeeld aan de opening van een tentoonstelling. Ik heb ook altijd al geëxperimenteerd met eten. Festival a/d werf in Utrecht vroeg me om theater en eten te combineren. Vanuit die vraag is de voorstelling ‘PEEP & EAT’ in 1998 ontstaan waarmee we 16 jaar lang op tournee zijn gegaan.”

Een geslaagd experiment dus.

Peter: “Ja, want door zo’n productie te mogen maken, besefte ik ook opeens van waaruit theater begonnen is: mensen verbinden. Onze maatschappij is zo gefocust op kijken en luisteren, maar we kunnen ook ruiken, proeven en voelen. Door te focussen op al die zintuigen creëer je een totaal andere betrokkenheid met je publiek. De focus op de schoonheid van het koken in relatie tot muziek, zoals bij ‘Patatboem’, is geëvolueerd naar een onderdeel van een totaalproject. Bij ‘Opera Buffa’ staat bijvoorbeeld nog altijd de opera centraal, maar helpt het eten om je verhaal concreet te maken.”

'PEAP & EAT' - Laika

'PEAP & EAT' - Laika

Zintuiglijke theatraliteit

Peter, je bent een van de artistieke bezielers bij Laika. Hoe pak je die zintuiglijke betrokkenheid binnen jullie producties aan?

Peter: “Als ik aan een project of verhaal begin, vertrek ik vooral vanuit vormen en decorconcepten. Jo werkt daarentegen heel anders en gaat echt met teksten aan de slag. Een passende setting is bijvoorbeeld al een belangrijk element om mee te starten. Ik vind een klassieke theaterzaal eigenlijk een beetje saai. (lacht) Die vierde wand zorgt dat er amper betrokkenheid en verbinding kan ontstaan tussen het publiek onderling en met de artiesten. Bij de voorstelling ‘Zigzagkind’ zat je bijvoorbeeld in een feestzaal tussen de acteurs, waar de bar mitswa van een Joodse jongen werd gevierd.”

Sien: “De ontvangst van je publiek is al een belangrijke stap voor die zintuiglijke ervaring. Bij ‘BALSAM’ krijg je bijvoorbeeld een schaaltje met enkele hapjes op en bij ‘Witlof from Syria’ moet je bijvoorbeeld je schoenen uitdoen en pantoffels aantrekken.”

'Zeemaal' - Laika

'Zeemaal' - Laika

Jullie werken al een aantal jaren samen. Wat is de grootste les die jullie van elkaar hebben geleerd?

Sien: “Peter heeft me geleerd om de zintuigen en de theatraliteit ervan bewuster in te zetten. Voor ‘ZEEMAAL’ wilde ik bijvoorbeeld dat het publiek de zee zou kunnen ruiken, maar ik wist niet meteen wat ik daarvoor het best kon doen. Peter gaf me toen de tip om rook te verspreiden door er met zeewier in te slingeren. Mensen ruiken wat ze zien.”

Peter: “Ik zal theater en eten altijd combineren met verbeelding. Sien vertrekt daarentegen vanuit een concrete situatie en haar persoonlijk verhaal. Ik doe dat minder, maar ik vind dat heel waardevol. Daardoor worden haar voorstellingen steeds opnieuw een persoonlijk en overtuigend verhaal. En Sien werkt altijd alles tot in de kleinste details uit, met veel oog voor esthetiek. Ze is daardoor echt wel een grote meerwaarde voor Laika.”

Wat maakt de zintuiglijke voorstellingen van Laika zo uniek?

Sien: “Bij sommige gezelschappen krijg je voor of na een voorstelling iets te eten, passend binnen het verhaal. Maar je zou dat eten nog kunnen weglaten zonder op de voorstelling in te boeten. Bij de producties van Laika gaat dat niet. Alles is één geheel en verschillende zintuigen worden samen of afwisselend ingezet; het zintuiglijke aspect zit in elke minuut van de voorstelling verweven. De teksten van de acteurs zouden niet dezelfde zijn zonder het eten. In de voorstelling ‘Pentamerone’ wordt er bijvoorbeeld een hand afgehakt en moet je dat nadien ook opeten.”

Peter: “Wij hebben de voorstellingen kunnen maken, omdat de volledige ploeg altijd mee komt helpen. Ons eten wordt namelijk niet geleverd door een cateraar, we maken het allemaal zelf. Ik vind dat heel belangrijk, want als acteur serveer je automatisch anders als je zelf ook in de keuken hebt gestaan. Een fijne bijwerking van dat keukenwerk is de bijzonder hechte groepsband.”

Unieke beleving

Jullie producties zetten echt in op die beleving. Bereiken jullie daardoor een breder publiek?

Peter: “Ja, absoluut. Een breder en een trouwer publiek. Heel wat mensen die bijvoorbeeld naar ‘BALSAM’ zijn komen kijken, kwamen ook naar ‘ZEEMAAL’ of andersom. Door uit de theaterzaal te stappen en op locatie te werken, creëer je andere dynamieken en meer nieuwsgierigheid bij toevallige voorbijgangers. Daardoor krijg je dus een ander publiek.”

Interview met Laïka, theater der zinnen

Sien: “Het valt me ook op dat meestal heel wat mensen in de zaal professioneel of als hobbyist veel bezig zijn met eten. Zo kwamen er naar ‘ZEEMAAL’ bijvoorbeeld veel mensen die interesse hadden in het gebruik van zeewier in de keuken of bezig zijn met zilte landbouw.”

Laika is geliefd in binnen- en buitenland. Wat is jullie geheim?

Sien: “De universele taal van het eten werkt echt wel goed over de taal- en landsgrenzen heen.”

Peter: “We hebben ook een aantal buitenlandse partners met wie we intens samenwerken. Le Channel in Calais, Le Volcan in Le Havre, Lavrar o Mar in Aljezur in Portugal… Al die partners waren belangrijke coproducenten voor de voorbije producties en dat zijn ze nog steeds. Vanwege onze expertise, trekken we die partners en bijhorende coproductiebudgetten aan. We proberen ook bijna alle voorstellingen in de taal van het land te spelen. Zo hebben we de voorstelling ‘Cantina’ in zes talen gespeeld, waaronder het Portugees, het Italiaans en het Frans. Dat vraagt veel van je ploeg. Maar dat is wel belangrijk, omdat je net als acteur zo dicht op je publiek zit.”

Tot slot: hebben jullie tips voor gezelschappen die ook met zintuiglijk theater aan de slag willen gaan?

Peter: “Probeer echt al na te denken over wat je gaat doen wanneer je de deuren van de zaal opent en het publiek binnenkomt. Met geuren kan je zeker ook op verschillende manieren aan de slag gaan. In onze voorstelling ‘Peer’ staat er een klein stukje ajuin op een vuurtje te pruttelen. Dat heeft zo’n sterke, herkenbare geur. Als je dat op de juiste manier inzet, zit je al meteen in grootmoeders keuken bij wijze van spreken. Dat helpt om die verbeelding te versterken.”

Sien: “Het helpt ook als je je medespelers en het publiek durft aan te raken. Zo vergroot je die zintuiglijkheid en betrokkenheid.”

Peter: “Als je bijvoorbeeld aan iedereen een pannenkoek wil geven, zorg dan dat die pannenkoek de juiste kleur heeft, plooi het zodat je geen bordje nodig hebt, enzovoort. Probeer vooral nieuwsgierigheid op te wekken bij je publiek, waardoor ook ineens hun verbeelding wordt geprikkeld en ze helemaal in het verhaal worden meegesleurd. Betrek ook meteen je volledige ploeg erbij, van vormgever tot technicus.”

De televisieploeg van DOEK! (het programma van OPENDOEK op Eclips TV) ging een kijkje nemen op hun voorstelling 'ZEEMAAL'.