Beeldende kunst als inspiratie voor literatuur: hoe pak je het aan?
Kunst en literatuur zijn vaak nauw met elkaar verbonden, met beeldende kunst die dient als inspiratie voor literatuur en andersom. Beeldende kunst kan literaire verhalen en emoties visualiseren en versterken, terwijl literatuur de context en betekenis achter de kunst kan uitleggen en verdiepen. Dekt het magische woord ‘inspiratie’ dan echt dit fenomeen?
Sommige schrijvers nemen specifieke kunstwerken als uitgangspunt voor hun verhalen, of gebruiken beeldende kunst als metaforische vergelijkingen voor emoties en thema's in hun werk. Denk hierbij, om bij de actualiteit te blijven en te verwijzen naar de prachtige tentoonstelling van Vermeer in het Rijksmuseum in Amsterdam, aan het boek Meisje met de parel van Tracy Chevalier. Denk ook aan Het puttertje van Donna Tartt, waarin het gelijknamige schilderij van een distelvink van de hand van de Nederlandse schilder Carel Fabritius een belangrijke rol speelt. Andere keren is de beeldende kunst die wordt beschreven in het verhaal zelf een centrale figuur of locatie in de plot. Een prachtig voorbeeld hiervan is het boek Pennen over penselen, waarin 200 schrijvers zich lieten inspireren door een schilderij uit de collectie van het Mauritshuis in Den Haag.
In beide gevallen fungeert beeldende kunst als inspiratiebron voor literatuur, door het creëren van visuele en emotionele beelden die verder kunnen worden ontwikkeld en uitgediept in de tekst. 1
Kunst als inspiratie
Hier is een beetje wetenschap op zijn plaats. Bij Ap Dijksterhuis lezen we: “Het kijken naar kunst kan tot verhoogde hersenactivatie leiden in de mediale orbitofrontale cortex, het deel van het brein meteen achter de wenkbrauwen. Als dat gebeurt betekent het dat we schoonheid ervaren. Sommige inspiratie-emoties signaleren dat er iets niet klopt wat het brein moet oplossen, een schoonheidservaring is een signaal van het brein dat iets juist helemaal klopt.” 2
Of nog: “Het kijken naar kunst zorgt soms direct voor inspiratie en creativiteit. Experimenten lieten zien dat mensen die gevraagd werden om creatieve namen voor nieuwe soorten pasta te verzinnen dat beter deden als ze net naar schilderijen van Vincent Van Gogh hadden gekeken dan deelnemers die foto’s van landschappen hadden gezien. (..) Deelnemers die eerst de tekst van Bob Dylans ‘Blowing in the Wind’ lazen verzonnen betere en creatievere oplossingen dan deelnemers die dat niet hadden gedaan. Kunst baart kunst.”
De creativiteit en inspiratie bevinden zich niet (uitsluitend) op uw schrijftafel of in uzelf, maar ze liggen ook voor het grijpen in de buitenwereld in het algemeen en in (openlucht)musea in het bijzonder.
Er is hier nog meer wetenschappelijk bewijs voor te vinden. 3 De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor de manier waarop kunst de bedrijfsorganisatie, marketing en strategie ten goede kan komen. Uit onderzoek zijn zo verschillende gunstige effecten van kunstinterventies voor bedrijven gebleken. Blootstelling aan kunst heeft o.m. een positieve invloed op winstgevendheid, interne en externe relaties, ontwikkeling van leiderschap en organisatiecultuur, etc. Zo leverden enkele wetenschappelijke studies duidelijk bewijs dat kunst inspiratie opwekt, wat op zijn beurt de uitvoering van creativiteit vergemakkelijkt. Dit onderzoek draagt bij aan bestaande inzichten en literatuur over de effecten van het kijken naar kunst op creativiteit, door de inspiratie te benadrukken die wordt veroorzaakt door kunstwerken, als belangrijke mediator voor creatieve cognitie. 4 De loutere aanwezigheid van kunst in de omgeving verhoogt de creatieve capaciteiten, waardoor ook innovatie wordt gestimuleerd. Wat hebben we als schrijver meer nodig…
Op pad!
Wellicht is iedereen die vroeg of laat aan het schrijven slaat vertrouwd met de ervaring: je wil iets schrijven en je denkt dat je wel weet wat te schrijven, maar toch komt wat moet komen niet. Tot je over straat wandelt, door een park kuiert of in de auto zit, en dan plotseling het idee dat al zo lang sluimerde je plotseling overvalt. De indrukken die je op die manier krijgt, stimuleren je artistiek en creatief breindeel en zetten je pen aan het werk. Dit is dan ook de reden waarom je als schrijver steeds een notaboekje of iets dergelijks bij je moet hebben: om voorbereid te zijn op het moment dat de inspiratie toeslaat.
Moraal van het verhaal is dus: schrijver sta op, kom uit uw kot, en loop rond op kunstige plaatsen. Bekijk, voel en bewonder. Wees de spons van alle indrukken en laat het proces zijn werk doen. De creativiteit en inspiratie bevinden zich niet (uitsluitend) op uw schrijftafel of in uzelf, maar ze liggen ook voor het grijpen in de buitenwereld in het algemeen en in (openlucht)musea in het bijzonder. Doe uw wandel- en schrijversschoenen aan en ga op zoek naar dergelijke inspirerende plaatsen. Zuig met uw ogen (en eventueel andere zintuigen) de indrukken en prikkels op. Vertrouw op je creatieve brein. Het zal je inspiratie en creativiteit meer dan ten goede komen!
De loutere aanwezigheid van kunst in de omgeving verhoogt de creatieve capaciteiten, waardoor ook innovatie wordt gestimuleerd.
Nu we dit weten, is het dus niet verwonderlijk dat Saskia De Coster gedurende de hele maand februari 2023 haar negende roman heeft afgewerkt in afzondering in … het KMSKA! Dat ze in de Heldenzaal vol schilderijen van ambachtslieden en werklieden van oude meesters zat, is hierbij wellicht ook geen toeval. Trouwens, als je zelf de impact van kunst op je inspiratie en creativiteit eens wil uittesten, schrijf je dan in voor één of meerdere sessies van Schrijven en kunst op zondag bij Creatief Schrijven. We zien elkaar daar!
Haal VERZIN in huis
Lees je graag meer over schrijven? Wil je zelf aan de slag? Haal VERZIN in huis als jouw compagnon en begin meteen.
- 1. Wat kunst is, is al meer dan voldoende voer voor een oeverloos debat. We gebruiken ‘kunst’ in deze bijdrage voor wat hier gemeenlijk onder wordt verstaan: beeldende kunst zoals beeldhouwwerken, schilderijen, opstellingen, …
- 2. A. DIJKSTERHUIS, ‘Inspiratie. Hoe we tot grootse prestaties komen.’, Prometheus, Amsterdam, 2022, p. 190 e.v.
- 3. D. AN en N. YOUN, ‘The inspirational power of arts on creativity’, Journal of Business Research 85, 2018, 467-475.
- 4. Het vermogen tot kennisverwerving, via zintuiglijke waarneming en het vervolgens verwerken van de informatie door het denken.
