Nieuwe Brood & Rozen over inburgeren in Vlaanderen, identiteit in geschiedschrijving en mensenrechten

In het proces van Vlaamse identiteitsvorming treden erfgoed en geschiedenis steeds sterker op de voorgrond. Zo kregen we de Vlaamse canon, ‘Het verhaal van Vlaanderen’ – waar Amsab-ISG ook inhoud voor aanleverde – en recent de app van FAAM, het virtuele museum van Vlaanderen.

De bijdrage van Anthe Baele in dit nummer illustreert hoe de identitaire klemtoon zich ook vertaalt in het Vlaamse inburgeringsbeleid. Het inburgeringstraject werd in 2004 in het leven geroepen als politiek antwoord op de groeiende groep nieuwkomers. Het bestaat uit een lessenreeks Maatschappelijke Oriëntatie (MO), een cursus Nederlands als tweede taal, een trajectbegeleiding en een participatie- en netwerktraject, en is voor de meeste nieuwkomers uit niet-Europese landen verplicht.
De auteur schetst de historische evolutie van dat Vlaamse inburgeringsbeleid en zoomt in op de inhoudelijke aanpak van de lessen  MO. Opvallend is dat daar ‘geschiedenis’ lang niet geconcretiseerd werd, maar sinds 2016 in sneltempo wordt uitgediept. Anthe kadert die evolutie in  de culturalisering van het Vlaamse burgerschap, waar de focus steeds meer ligt op waarden en normen, culturele praktijken en geschiedenis – een evolutie die ook in het migratiebeleid duidelijk merkbaar is: nieuwkomers moeten namelijk de lessenreeks MO, waarin ze kennismaken met de Vlaamse samenleving en haar basiswaarden, volgen om het inburgeringsattest te kunnen krijgen.
De auteur stelt zich ook de vraag welke impact de Canon van Vlaanderen heeft op het historische luik van de lessenreeks. Op het moment dat ze haar scriptie schreef was dit nog niet duidelijk, maar intussen blijkt dat de agentschappen voor inburgering, in samenspraak met de canoncommissie, al een online module hebben uitgewerkt.
Anthe volgde in 2022 zelf een traject MO bij Atlas (Antwerpen) en analyseerde hoe de lessenreeks concreet werd ingericht, welke rol de leerkracht daarin speelde en hoe ‘nieuwkomers’ er tegenover stonden. Haar etnografische benadering besluit ze met een oproep om dit onderzoek grootschaliger aan te pakken, en zo bredere conclusies te kunnen trekken.

Het essay van Jo Tollebeek is een kritische reflectie op die identitaire evolutie in de geschiedschrijving. Hij zet de Vlaamse canon als een politiek-ideologisch beladen identitair project en de geschiedschrijving van ‘vergeten groepen’ naast elkaar, en stelt dat die laatste ook sterk identiteitsvormend is en steeds meer wordt doorgetrokken en geradicaliseerd. De te sterke nadruk op de eigen particuliere identiteit leidt volgens Tollebeek naar een ‘historiografische verzuildheid’. Hij pleit voor de integratie van de verschillende, naast elkaar staande geschiedenissen, waarbij naast multiperspectiviteit meerstemmigheid komt te staan. Meerstemmigheid die niet per se tot verzoening moet leiden, maar die wel openstaat voor debat, en uitmondt in een schurende geschiedschrijving waar plaats is voor verschillende benaderingen en discussie. Een pleidooi voor een inclusieve geschiedschrijving en erfgoedbenadering dat ook Amsab-ISG ter harte neemt.

Michelle Carmody verdiepte zich voor een internationaal onderzoeksproject over Amnesty International (AI) in het archief van Amnesty International Vlaanderen, dat in Amsab-ISG wordt bewaard. We krijgen een heel volledig beeld van de geschiedenis van de Vlaamse afdeling. Dat begint met de moeilijke discussie over het beladen begrip ‘amnestie’ in de jaren 1960. Dankzij de hulp van een nieuwe generatie Nederlandse activisten kon dat conflict toch overstegen worden, zodat de Vlaamse AI in de jaren 1970 een explosieve groei kende en uitgroeide tot de grootste mensenrechtenorganisatie in Vlaanderen. Michelle toont aan dat de geschiedenis van de eerder kleine Vlaamse afdeling van AI ook een venster biedt op het traject van de internationale organisatie en de samenlevingen waarvan zij deel uitmaakt.

Amsab-ISG werkt trouwens in verschillende projecten nauw samen met AI. Op initiatief van Gert Verdonck, actief lid van AI in Gent en vrijwilliger in Amsab-ISG, organiseerden we op 6 december 2023 een wandeling langs verschillende monumenten en symbolen rond mensenrechten in Gent. Wies De Graeve, directeur van AI, hield toen een beklijvende toespraak over de universaliteit van mensenrechten, die we graag met u delen.

We sluiten af met een gevatte getuigenis van Leo D’hont, voormalig journalist en geëngageerd vrijwilliger in het project van de Erfgoedcel Gent rond de verwerking van het archief van vzw JONG, een letterwoord dat staat voor Jeugdwelzijnswerk OndersteuningsNetwerk Gent.

Paule Verbruggen