Pay What You Can: niet duur, wel duurzaam

Bezoekers betalen voor activiteiten en evenementen de toegangsprijs die het best past bij hun huidige financiële situatie. Dat is in een notendop de filosofie achter het principe Pay What You Can. Als organisatie kies je een vork van bedragen waaruit deelnemers kunnen kiezen, al naargelang van hoeveel ze kunnen (en willen) betalen. De Engelse terminologie – in afwachting van een treffende Nederlandse vertaling – suggereert misschien een hippe trend, maar een doordachte keuze voor Pay What You Can is in een aantal cultuurhuizen en bibliotheken, zoals die van Genk, een duurzame blijver.

Ere wie ere toekomt: het concept is niet uitgevonden door de Genkse stadsbibliotheek. De stafleden daar lieten zich inspireren door voorbeelden van cultuurhuizen in Vlaanderen die al met het idee experimenteerden. “Met name in Gent kwam ik verschillende interessante voorbeelden tegen, onder meer bij het Kaaitheater, de Kunsthal en VIERNULVIER”, zegt dienstleider publiekswerking Viviane Dirckx. “Ook bij Brosella in Brussel en in het Leuvense 30CC waren ze al aan de slag gegaan met het principe.”

De bibliotheek is in Genk een belevingsplek en een maatschappelijke proeftuin. “In de sociale context van onze centrumstad proberen we zoveel mogelijk rekening te houden met financiële drempels”, legt Viviane uit. “De visie achter Pay What You Can past helemaal in ons armoedebeleidsplan. De verwoording zoals ook 30CC die gebruikt, hebben we dan ook quasi letterlijk overgenomen in onze communicatie: De suggestieprijs staat centraal en in het vet. Als een lager tarief het jou vergemakkelijkt om te komen, mag je dat selecteren. Kun je iets meer betalen, dan maak jij het mogelijk dat anderen minder betalen.”

Het bijzondere van Pay What You Can zit precies in dat zoeken naar evenwicht, binnen een vooraf vastgelegde prijsvork. “We willen de activiteiten van de bibliotheek zo toegankelijk mogelijk maken voor zoveel mogelijk mensen”, vertelt bibliothecaris Geertje Descheemaeker. “Prijs is daarin een drempel, maar het gaat meer nog over solidariteit tussen mensen met meer en mensen met minder financiële mogelijkheden.”

Het is nooit vanzelfsprekend om voor activiteiten in een literaire of culturele omgeving een breed en divers publiek te bereiken, maar in Genk misten ze vroeger met name een tussengroep van mensen die nét buiten alle reguliere kortingssystemen vielen. “Dat had als onbedoeld effect dat die middengroep soms minder geneigd was om deel te nemen dan groepen met een lager inkomen, die in het traditionele kortingssysteem wél voordelen kregen. Die ongelijkheid wilden we uitvlakken door de groep Genkenaren die het wel goed hebben, bewust mee te krijgen om iedereen in onze stad kansen te kunnen bieden”, zegt Anniek Nagels, schepen van Cultuur.

Mooie principes hanteren is één ding, de nobele doelstellingen die daarachter schuilgaan ook effectief realiseren, is nog iets anders. Hoewel er vooraf op beleidsniveau wel wat scepsis was over de mogelijkheid om klanten zelf hun tarief te laten bepalen, blijkt uit een eerste evaluatie dat er een grote bereidheid is om solidair en fair te betalen.

“We hadden als streefdoel vooropgesteld dat tijdens een eerste proefperiode ongeveer een derde het suggestietarief zou betalen, een derde een lager tarief en een derde een hoger tarief”, schetst Viviane Dirckx. “Inmiddels blijkt dat voor de meerderheid van de tickets, namelijk 65 procent, de suggestieprijs werd betaald. Ruim 16 procent van de deelnemers was wel degelijk bereid om meer te betalen dan de suggestieprijs. Zo’n 12 procent van de deelnemers koos ervoor minder te betalen dan de suggestieprijs. De overige 7 procent kon gebruikmaken van een verhoogde tegemoetkoming.”

Voor alle duidelijkheid: de bibliotheek legt vooraf een standaardprijs vast, bijvoorbeeld 10 euro, met een vork van 2 euro meer (11 of 12 euro) of minder (8 of 9 euro) dan die suggestieprijs. Het tarief voor mensen met recht op een verhoogde tegemoetkoming blijft wel geldig, en bedraagt de helft van de laagste prijs – in het voorbeeld dus 4 euro.

Openbare Bibliotheek Genk polste achteraf bij de deelnemers naar hun situatie en hun beweegredenen. “62 procent van de deelnemers is lid van de bibliotheek, en had dus in het vorige systeem recht op korting”, stelt stafmedewerker Viviane Dirckx vast. “Dat er toch maar 12 procent voor die korting koos, toont aan dat er een significante bereidheid is om volgens je eigen mogelijkheden bij te dragen. 95 procent gaf na afloop aan dat ze vinden dat ze een eerlijke prijs betaald hebben.”

De traditionele reductietarieven (zoals voor -26-jarigen of leden van de bibliotheek) zijn dus niet meer van toepassing binnen het systeem Pay What You Can. Dat dwingt geïnteresseerden om zelf na te denken over de ‘waarde’ van een voorstelling of een activiteit. “Ook dat is een winstpunt”, vindt bibliothecaris Geertje Descheemaeker. “Waar we vroeger met zijn allen misschien geneigd waren om op zoek te gaan naar de goedkoopste formule, groeit nu het besef dat kwaliteit een prijs heeft. Om dat te handhaven, is een billijk en duurzaam tariefsysteem essentieel.”

Om informatieve en culturele activiteiten zo laagdrempelig mogelijk bij een zo breed mogelijk publiek te brengen, investeert de Genkse bibliotheek ook in een duurzaam netwerk van partners. “Bij elke voorstelling werden daarom telkens ook een aantal deelnemers uit kansengroepen toegeleid, dankzij partnerorganisaties als Babbel en brei, VriendENtaal of Basiseducatie (nu Ligo)”, besluit Viviane Dirckx.

Uit de evaluatie blijkt tot slot ook nog dat er bij de bezoekers een groot aandeel van niet-werkenden is, en van mensen die voor zichzelf aangeven dat ze het financieel niet breed hebben. “Een bewuste prijspolitiek leidt dus wel degelijk tot een grotere diversiteit en een duurzamere participatie van kansengroepen, omdat zij nu zelf in alle discretie kunnen kiezen voor een aangepaste prijs.”