Ken uw leeuw

De vroege geschiedenis van de Vlaamse leeuw is omstreden. Wel is duidelijk dat het in Vlaanderen de Vlaamse graven waren die als eersten het dier in hun zegels voerden. In 1158 al dook een leeuw op in het zegel van Willem van Ieper. Dit was wel een ‘gaande’ leeuw, wat wil zeggen dat het dier lopend op vier poten is afgebeeld. Vier jaar later duikt de koning der dieren op in het zegel van graaf Filips van de Elzas. Deze keer is een rechtopstaande - of in heraldieke termen ‘klimmende’- leeuw afgebeeld.

Dit verschil tussen ‘gaand' en ‘klimmend' is niet onbelangrijk. In de 12e eeuw werd de gaande leeuw het zinnebeeld van opstandigheid tegen de Kerk. De klimmende leeuw was bij uitstek het symbool van de christelijke ridder. Het lag dus voor de hand dat Filips van de Elzas, die tweemaal naar het Heilige Land reisde, de leeuw klimmend in zijn schild voerde.

Een legende die lang voor waar werd gehouden verhaalt dat Filips het blazoen tijdens de kruistocht van 1177 had buitgemaakt op een mohammedaanse vorst. Dit kan dus niet kloppen, aangezien de leeuw al vijftien jaar eerder in het zegel van de graaf opduikt. Maar in elk geval is de heraldische leeuw qua vormgeving en symboliek afkomstig uit het Nabije Oosten en opgebouwd met antieke, joodse, christelijke en islamitische elementen.

Ironie

Onder meer door de werken van Hendrik Conscience (zoals de historische roman De Leeuw van Vlaanderen) en Hippoliet van Peene (die de tekst van het lied De Vlaamse Leeuw schreef) wordt de leeuw in de 19e eeuw een strijdsymbool van de Vlaamse beweging. Maar het is de Eerste Wereldoorlog die de definitieve onverenigbaarheid tussen Belgische driekleur en Vlaamse leeuwenvlag voltrekt.

De aversie voor die driekleur doet heel de discussie ontstaan over de al of niet rode tong en klauwen van de Vlaamse leeuw. In sommige flamingantische middens houdt men eraan de leeuw volledig zwart af te beelden. In combinatie met dit zwart en de gele achtergrond vormt het rood immers de Belgische driekleur. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bereikt de aversie voor het rood in de Vlaamse leeuw en de Belgische driekleur zijn hoogtepunt. De spreuk: ‘Het rood verbergt het gelaat van de lachende jood’ verwoordde dit op schokkende wijze. In die tijd maakte een belangrijk deel van de bevolking ook weinig onderscheid tussen ‘joods’ en ‘communistisch'.

Vandaag vergroot vooral het feit dat het officiële logo van de Vlaamse Gemeenschap een leeuw met rode tong en klauwen is, de afkeer. Door in het in 2004 vernieuwde logo geel en zwart te gebruiken en bovendien de afgebeelde leeuwenkop een zwarte tong te geven, trekt het Vlaams Belang de kaart van diegenen die beweren dat “de echte flamingant zijn authenticiteit bewijst door de volledig zwarte leeuw te voeren”. De ironie wil echter dat de oorspronkelijke Vlaamse leeuw volgens de middeleeuwse beschrijving wel degelijk een rode tong en rode klauwen bezat.

Softer imago

Nog steeds is de Vlaamse leeuw een omstreden symbool. Want, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Waalse haan, staatsondermijnend. Geert Lambert, destijds voorzitter van Spirit, opperde in 2004 nog dat het gebruik ervan door het Vlaams Belang dit symbool nog meer hypothekeert. Zo wordt het volgens hem voor zelfbewuste Vlamingen almaar moeilijker om de leeuwenvlag te voeren zonder geassocieerd te worden met een xenofobe partij. In het verleden werden vooral door de Volksunie talrijke pogingen ondernomen om de ‘aangebrande' leeuw een softer imago te geven. Allerlei variaties op een aaibaar cartoonfiguurtje vervingen de klauwende leeuw in de campagnes van de Vlaams-nationale partij.

De Vlaamse leeuw figureert in ontzaglijk veel logo's van zeer uiteenlopende verenigingen. Grosso modo is er sprake van twee hoofdvormen: de scherpe leeuw en de ronde leeuw. De leeuw in het logo van het Vlaams Belang is duidelijk van het scherpe type. Andere scherpe leeuwen worden gebruikt door het Taal Aktie Komitee (TAK), Were di (een van de voor racisme veroordeelde vzw's rond het toenmalige Vlaams Blok) en het in 2006 opgedoekte Sint-Maartensfonds (een vereniging van oud-oostfrontstrijders). Rondere vormen worden gebruikt in onder meer het officiële leeuwenschild van de Vlaamse Gemeenschap, in het vroegere logo van het Davidsfonds en in het logo van de Vlaamse Unie voor Vlaamse Gepensioneerden. Een vergelijking tussen de Vlaamse leeuwenfiguren van tientallen verenigingen leert dat er talloze variaties op het thema zijn.

Inclusieve leeuwen

Ook dit jaar was er een verrassing op 11 juli. Drie creatievelingen stelden die dag niet een, maar wel liefst negen nieuwe Vlaamse leeuwenvlaggen voor.3  Hun beweegredenen lichtten ze toe in een persbericht: “De Vlaamse Leeuw, het ‘Vlaamse’ gevoel, de ‘Vlaamse’ kleuren en zelfs ‘de Vlaming’ zijn gekaapt door de rechtse politieke partijen. Zij hebben een monopolie genomen op ‘Vlaamsheid’. En daar zit hem ook het probleem, want het beeld van ‘de Vlaming’ dat zij uithangen, is maar een deel van de gevarieerde groep mensen die we vandaag zien: jong en oud, van eerste tot honderdste generatie, wit, zwart en alles ertussenin, christen, jood, moslim en atheïst, fan van Vlaamse schlagers en Azerbeidzjaanse rap.”

Waarop ze een vlag voor de Vlaming met buitenlandse roots voorstelden, een voor de Waalse/Franstalige Vlaming, Vlamingen met een handicap, de LGBTQIA+-Vlaming, sportlui, muzikanten, feestvierders, vrouwen en, ten slotte, een nieuwe Vlaamse vlag. Bij die laatste is de tong van de leeuw vervangen door een hartje.

Als statement kan dat tellen.