American Library Association strijdt voor intellectuele vrijheid

De ALA is de oudste – sinds 1876 – en grootste bibliotheekvereniging ter wereld en heeft als taak om bibliotheek- en informatiediensten, en bibliotheekopleidingen te ontwikkelen, te beschermen en te verbeteren. Haar voornaamste taak is om de toegang tot informatie voor iedereen te waarborgen.

De VS heeft altijd al, sinds het begin van zijn geschiedenis, te maken gehad met gebannen boeken, maar de roep om bepaalde boeken uit (school)bibliotheken te weren, is het afgelopen anderhalf jaar sterk toegenomen.

“We merken dat bibliotheken, bibliothecarissen en hun collecties nu midden in een culturele oorlog zitten. De sector is een doelwit geworden van de huidige politieke situatie; een zeer luide minderheid van individuen probeert de controle over te nemen en gelooft dat censuur en het bannen van boeken de manier is om dat te doen. Ze proberen ideeën, ervaringen en stemmen die buiten de norm vallen – vaak van minderheidsgroepen – het zwijgen op te leggen en mensen vrije en eerlijke toegang tot informatie te ontzeggen. Dat gaat dus rechtstreeks in tegen de taak van de bibliothecaris: mensen stimuleren om zelf te bepalen waarover en hoe ze (bij)leren. Mensen zijn bang als individuen eigenaar willen worden van zichzelf en een eigen mening krijgen”, vertelt Lessa.

Op de brandstapel

Het zijn vaak conservatieve ouders, in sommige gevallen ook schooldirecties, bestuurders, leraren of zelfs politici, die klacht neerleggen. Door de kracht van sociale media kunnen ze hun krachten bundelen in conservatieve organisaties zoals Moms for Liberty of Focus on the Family, die vandaag sterker staan dan ooit. Vanuit hun eigen bezorgdheid stappen ze naar de school, bibliotheek of gemeente. Ze denken dat (hun) kinderen bepaalde inhoud niet aankunnen of bepaalde ideeën – of een eigen mening – zouden krijgen, maar meestal kennen ze de leefwereld van hun kinderen niet. Ze zijn ervan overtuigd dat enkel zij kunnen en mogen beslissen wat hun kind al dan niet mag lezen, niet de scholen of de overheid.

Ook religieuze groepen bannen boeken. Onlangs leidde een pastoor uit de staat Tennessee een hele groep mensen om de boeken van de Harry Potter-reeks van J.K. Rowling – die hij als demonisch zag – op de brandstapel te gooien. De volledige gebeurtenis werd gelivestreamd op Facebook, onder de titel Deliverance from demons.

“In de VS worden vooral boeken gebannen – hoewel ook films en databanken eraan kunnen geloven – en dat komt doordat een boek een van de oudste instrumenten is om informatie te verkrijgen en te leren. Ze zeggen weleens dat een boek gevaarlijk kan zijn, omdat je daarin kennismaakt met verschillende ideeën, toegang krijgt tot verschillende werelden, vaardigheden kunt ontwikkelen en empathie kunt verwerven.” Verschillende boeken zijn nu de inzet van een strijd geworden, met kinderen en jongeren als slachtoffer, want sommige boeken die ze willen lezen worden nu als ‘verkeerd’ beschouwd.

In 1967 richtte de ALA het Office for Intellectual Freedom (OIF) op, om de toegang tot alle boeken hoe dan ook te waarborgen. Hun taak is om bibliothecarissen én het publiek te informeren over de aard en het belang van intellectuele vrijheid in bibliotheken. Het OIF houdt alle book bans bij.

Elk jaar, tijdens National Library Week in april, publiceren ze een top tien van de vaakst gebannen boeken van dat jaar. De meest voorkomende redenen zijn omdat ze beschouwd worden als ‘seksueel expliciet’, ‘ongeschikt zijn voor een bepaalde leeftijdsgroep’ of ‘beledigend taalgebruik’ bevatten.

“Vorig jaar, in 2021, was er sprake van een ongekende toename van banned books. We kregen 729 challenges binnen van bibliotheek-, school- en universiteitsmateriaal, wat resulteerde in 1597 individuele book bans – omdat mensen zich soms tegen meerdere boeken tegelijkertijd kanten. Die cijfers zijn ook alleen maar wat aan ons gemeld wordt, dus dat kan in principe nog hoger liggen. Mensen weten soms niet dat ze dat aan ons kunnen melden of zijn bang om dat te doen.”

Wanneer de aanwezigheid van een boek aangevochten wordt, ligt de focus van het (ontstemde) publiek vaak op de boeken zelf, maar achter elke challenge of ban zit een bibliothecaris of bibliotheekmedewerker die te maken krijgt met ingewikkelde emoties en ongelofelijk veel stress.

“Ze kunnen een boete krijgen – afhankelijk van de wetgeving in hun staat – als ze ‘verboden’ boeken toch zouden behouden in hun collectie. In het ergste geval kunnen ze zelfs ontslagen worden als ze de intellectuele vrijheid – die ze als hun taak zien – verdedigen en het bestuur van de bibliotheek het daar niet mee eens is. Onze grootste uitdaging – en die van bibliotheken in het algemeen – is dat we ervoor moeten blijven zorgen dat boeken die diversiteit weerspiegelen in onze collectie terechtkomen én blijven.”

“Een degelijk en sterk collectiebeleid – waarvan alle medewerkers op de hoogte zijn – vormt de belangrijkste verdediging. Als medewerkers zich goed voorbereiden, zowel op emotioneel vlak als op het vlak van bepaalde vaardigheden, dan kunnen ze misschien wel een book ban vermijden. Als ze op de hoogte zijn van het beleid, wordt het gemakkelijker om uit te leggen waarom ze bepaalde boeken voor de bibliotheek selecteren. Vaak komen bezoekers aan de balie vragen waarom een bepaald boek in de collectie staat.

Als bibliotheekmedewerkers hun vertellen dat het belangrijk is om iedereen in onze samenleving te vertegenwoordigen en enkele straffe argumenten delen, kan het gebeuren dat de bezoekers het nog steeds niet eens zijn, maar er wel begrip voor hebben. Dat noemen we soft challenges, omdat ze meestal niet gerapporteerd worden. Ze zijn lang niet zo ernstig, maar bibliotheken worden er wel dagelijks mee geconfronteerd.”

“Het OIF biedt een-op-eenconsultaties en ondersteuning aan bibliotheekmedewerkers als ze dat nodig hebben. We helpen hen in contact te komen met bepaalde hulpbronnen, wetgevers of de pers, en geven advies over hoe ze kunnen omgaan met die book challenges, zodat een effectief verbod nog vermeden kan worden. Een tweede manier waarop we ondersteuning bieden, is via het LeRoy C. Merritt Humanitarian Fund, dat financiële steun biedt aan bibliotheken in nood. Een derde manier is met de campagne Unite Against Book Bans. Daarin bundelen we de krachten met nationale partners op het hoogste niveau, zoals uitgevers, auteurs, organisaties, universiteiten, boekhandels en meer, zodat we inspanningen tegen het bannen van boeken op staats- en lokaal niveau kunnen ondersteunen. We verspreiden samen de boodschap dat het niet de meerderheid is die bepaalde boeken wil verbieden, maar een kleine – en luide – minderheid. In principe vechten we voor democratie en ons recht om te lezen.”

De financiering van bibliotheken in de VS gebeurt zeer lokaal en ziet er voor bijna elke bibliotheek anders uit. Veel openbare bibliotheken worden gefinancierd door een combinatie van lokale belastingen en overheidssubsidies, in sommige gevallen ook op nationaal niveau.

Ook de ALA biedt subsidies aan bibliotheken om de uitwerking van specifieke projecten te steunen of deelnames aan congressen mogelijk te maken. “Die financiering wordt nu absoluut bedreigd. Neem nu de bibliothecarissen van de Patmos Library in Jamestown, in de staat Michigan, die weigerden om LGBTQIA+- boeken uit hun collectie te verwijderen, tot ontzetting van de kleine gemeenschap. De bevolking heeft toen tegen de financiering van de Patmos Library gestemd. Momenteel heeft de bibliotheek enkel nog haar noodfonds en zoeken ze welke volgende stappen ze kunnen zetten. Het zijn zeer angstige tijden.”

Op nationaal niveau is er op dit moment gelukkig geen sprake van het wegvallen van subsidies. “De ALA krijgt subsidies op federaal niveau, van het Institute of Museum and Library Services, en gelukkig is die relatie heel sterk. Het instituut ondersteunt bibliotheken volledig. Ze delen dezelfde kernwaarden omtrent boeken, de vrijheid om te lezen en het belang van bibliotheken in de samenleving. We hebben echt geluk, omdat we samen met hen – en andere partners – kunnen terugvechten, en projecten en diensten kunnen blijven ondersteunen in deze tijd waarin lokale middelen misschien niet komen of niet voldoende zijn.”

Tijdens de coronacrisis kregen ouders een beter zicht op het lesmateriaal, omdat leerlingen vaker thuis les kregen. Ze ontdekten een passage in een boek dat op het curriculum stond, waar net toevallig iets (volgens hen) dubieus in stond, en stapten naar de school of bibliotheek om te klagen.

Het zijn de jongeren die het meest lijden onder de censuur, maar anderzijds worden de al nieuwsgierige tieners natuurlijk nog meer geïntrigeerd wanneer hun ouders iets verbieden. Uit alle uithoeken van de VS komen jongeren dus samen om banned books clubs op te richten, net om die boeken – die vaak door hun ouders verboden zijn – toch te lezen. Boekhandels of bibliotheken bieden die betwiste boeken soms gratis of online aan, zodat de toegang er steeds is.

Zelfs verschillende zogenaamde klassiekers ontsnappen niet aan de controverse. Deze oudere boeken spelen een belangrijke rol in de Amerikaanse literatuur en in de geschiedenis van het land en worden tot op vandaag verboden in bepaalde conservatieve gemeenten en scholen. Denk maar aan The Great Gatsby van F. Scott Fitzgerald, Grapes of Wrath van John Steinbeck en The Catcher in the Rye van J.D. Salinger. Dat laatste boek had in de jaren tachtig de twijfelachtige eer om het vaakst gecensureerde boek van het land te zijn, én tegelijkertijd de op een na vaakst onderwezen roman in de openbare scholen. De meeste bezwaren gingen over het taalgebruik – het hoofdpersonage noemt iedereen een phony (onoprecht persoon) – en over de vermeldingen van prostitutie, seksualiteit en alcoholgebruik door minderjarigen.

“Belangrijk om weten is dat als een boek in de collectie opgenomen is, dat niet per se betekent dat de bibliotheek akkoord gaat met de inhoud. Net zomin als het lezen over een specifiek onderwerp – en dat is denk ik de reden waarom banned books clubs opgericht worden – ervoor zorgt dat je daardoor beïnvloed wordt.”

Iemand die Catcher in the Rye leest, zal niet zozeer zelf beginnen rebelleren en iemand die een boek over een homoseksueel personage leest, zal hierdoor (als man) niet zelf opeens op mannen vallen. “Door de boeken te lezen, krijg je enkel een instrument om een specifiek onderwerp te begrijpen. Het is gezond om aan bepaalde zaken buiten je eigen belevingswereld blootgesteld te worden, en er moet ook ruimte zijn om over die zaken en boeken te praten met anderen. Dat is echt de mooiste beleving aan boeken; dat je ze met elkaar kunt delen.”

“Bibliotheken vragen mensen trouwens altijd om de boeken volledig te lezen voor ze klacht indienen, zodat mensen kunnen ontdekken waar het écht over gaat en geen klacht indienen op basis van horen zeggen. Soms verdwijnen hun grieven dan. De verhalen gaan soms inderdaad over moeilijke onderwerpen en zijn soms echt gebeurd, maar ze gaan steeds over menselijke ervaringen.”

Neem nu het derde vaakst gebannen boek van vorig jaar: All Boys Aren’t Blue, een ‘memoir-manifesto’ voor jongvolwassenen, van journalist en activist George M. Johnson. Die behandelt in hun boek moeilijke, maar belangrijke, onderwerpen, zoals genderidentiteit en ras. De redenen van het verbod: ‘LGBTQIA+-content’, ‘vulgair taalgebruik’ en ‘seksueel expliciet’. Het kan inderdaad zijn dat niet iedereen klaar is om dit boek te lezen, maar als een jongere zelf representatie of hulp zoekt, dan kan dit boek een belangrijke rol spelen.

“Door zo’n verhalen te lezen, ervaren we een ander standpunt dat we zelf misschien nooit zullen delen, ontdekken we hoe deze verschillende ervaringen en mensen een belangrijk deel vormen van onze samenleving en ontwikkelen we zo ons inlevingsvermogen.”

Er zijn niet alleen (informele) banned books clubs. Op landelijk niveau brengt de Banned Books Week sinds 1982 bibliothecarissen, boekhandelaars, auteurs, uitgevers, leraren en lezers samen om aandacht te vragen voor de pogingen die gedaan worden om boeken en andere materialen uit bibliotheken, scholen en boekhandels te verwijderen.

Dit jaar vond deze week plaats tijdens de maand september, met als thema Books Unite Us. Censorship Divides Us: “Iedereen verdient het om zichzelf weerspiegeld te zien in de boeken die voor hen beschikbaar zijn. Mensen begrijpen zichzelf en elkaar beter wanneer ze de kans krijgen om bij te leren door zonder beperkingen te kunnen kiezen wat ze willen lezen”, luidt het op de website van Banned Books Week.

“We waren enorm verheugd dat George M. Johnson erevoorzitter was van deze editie”, vertelt Lessa. Voor George is die eer een strijd voor de waarheid die altijd bestaan heeft, ook al wordt die zelden verteld: “Wanneer de jeugd in staat gesteld wordt om verhalen te lezen over de ervaringen van anderen, worden zij volwassenen die de noodzaak van gelijkheid en gelijkwaardigheid begrijpen en de middelen hebben om een wereld op te bouwen zoals we die nog nooit gezien hebben.”

“Tijdens de Banned Books Week worden over het hele land evenementen georganiseerd, gesteund door onze partnerorganisaties. Iedereen doet het een beetje anders, dus het is altijd spannend om te zien hoe mensen deze uitdaging aangaan. Een gesprek met auteur Lemony Snicket, en met de vrouw die zijn prijs (The Lemony Snicket Prize for Noble Librarians Faced With Adversity) won, een schoolbibliothecaris uit New Jersey, stond ook op de agenda. Ze vertelde over haar strijd tegen book bans. Andere bibliotheken namen deel door themastanden op te zetten met banned books om ze in de kijker te zetten. Vanuit mijn bibliotheek, de Palos Verdes Library in Californië, lazen we stukjes voor uit onze favoriete banned books waarna we deze deelden met anderen om hen te enthousiasmeren. En zo ontstonden heel wat leuke gesprekken”, zegt Lessa.

“We zijn best wel trots op onze voortdurende inzet om intellectuele vrijheid te verzekeren en bibliotheekmedewerkers te ondersteunen die te maken krijgen met aanvallen tegen die vrijheid. Intellectuele vrijheid en vrijheid om te lezen zijn twee van onze eerste, oudste én sterkste kernwaarden. We vatten het absoluut niet licht op wanneer een boek uitgedaagd wordt. De ALA is zo sterk als ze kan zijn in deze moeilijke tijd en vecht terug."

"Maar ik moet toegeven dat we deze strijd niet alleen kunnen voeren, we hebben hulp nodig. De pers is een geweldige bondgenoot, maar zeker het publiek zelf moet helpen. Mensen die geloven in de vrijheid om te lezen en in bibliotheken met diverse collecties, moeten brieven schrijven naar hun wetgevers, en/of zich kandidaat stellen om te zetelen in het bestuursorgaan van de bibliotheek. We hebben een vorige bibliotheekdirecteur die nu kandidaat is voor het Congres van de Verenigde Staten. Op elk niveau hebben we bondgenoten en pleitbezorgers nodig. We zijn maar zo sterk als degenen die ons helpen, dus nodigen we iedereen uit om met ons mee te vechten, ook internationaal.”

(De bibliografie van dit artikel vind je bij de online versie van het artikel)