2023 nr. 1

Baby’s, peuters, mensen met een beperking of dementie: dat zijn niet de toeschouwers die je doorgaans verwacht in een theaterzaal. Toch bestaat er ook voor hen een mooi toneelaanbod. Zo focust Peloes vzw op mensen met een beperking of dementie. En er is ook Babelut, dat zich richt tot kinderen van nul tot vijf jaar oud. Ook al hebben die twee organisaties een uiteenlopende doelgroep, toch is er iets wat hen verbindt: een sterke focus op zintuiglijke prikkels om de verbinding met hun publiek wonderwel te maken.

“We richten ons op een avontuurlijke en bewuste omgang met kunst voor baby’s en peuters”, vertelt Loes Bruyninckx. Ze is artistiek coördinator van Babelut, een werkterrein van Musica Impulscentrum in Pelt. “Onze voorstellingen zijn ontstaan vanuit het idee dat er in de allereerste interacties tussen baby’s en hun ouders al veel muzikale kenmerken zitten. We nemen professionele muzikanten aan per project, die wij dan ondersteunen om met de allerjongste kinderen om te gaan. Door try-outs leren we hen zo de kneepjes van het vak om voor een jong publiek te spelen.”

“We kiezen voor alledaags materiaal, zoals steentjes, veren of chipszakjes, zodat kinderen er ook thuis mee aan de slag kunnen.”

Loes Bruyninckx
kl,mlm

Ook bij Peloes vzw in Herent werken ze met een atypisch doelpubliek. “Samen met zes andere acteurs maken we belevingstheater voor mensen met een ernstige meervoudige beperking en ouderen met gevorderde dementie”, leggen Goedele Vriens en Els Tuyls van Peloes vzw uit. “We hebben allemaal werkervaring met die doelgroep en we merkten dat er voor hen weinig vrijetijdsaanbod is. Daarom besloten we om werk en hobby te combineren.”

Structuur en improvisatie

Zowel bij Babelut als bij Peloes bouwen de makers een vaste structuur in bij hun voorstellingen. “Een landingsperiode voor het publiek, waarbij ze alles in zich kunnen opnemen en kennis kunnen maken met de spelers”, licht Loes toe. “Bij Babelut begint dat al in de foyer. Muzikanten gaan daar al in interactie met de kinderen en begeleiden hen naar de zaal.” Ook Peloes maakt daar gebruik van, zegt Goedele: “Wij bouwen ook structuur in door onze voorstelling met hetzelfde melodietje te starten en te eindigen. Zo krijgen we een afgewerkt geheel.”

Beide organisaties werken met vaste voorstellingen, maar door de onvoorspelbaarheid van de doelgroepen verloopt geen enkele performance hetzelfde. “Soms moet je dan improviseren. Ik herinner me een moment waarop een man uit het publiek spontaan begon te dansen”, lacht Els. “Dan moet je daarop inspelen natuurlijk.” En bij Babelut mogen kinderen op scène lopen wanneer ze willen.

“Bij mensen met een beperking is het altijd aangeraden dat er begeleiders bij zijn die de personen goed kennen”, vult Els nog aan. “Zo kunnen de acteurs met een korte blik checken of ze niet te ver gaan bij de persoon in kwestie.” Je publiek goed kunnen lezen is dan ook belangrijk: geluiden die ze maken, of hun ademhaling verraden al veel. Daarom spelen ze bij Peloes voor kleine groepen, waarbij elke acteur maximaal 3 tot 5 personen voor zijn rekening neemt. Zo is er voldoende ruimte om het publiek goed aan te voelen.

Van veertjes tot ribbelkarton

De voorstellingen die ze bij Peloes maken, zijn een echte full body experience: de acteurs komen dichtbij hun publiek en raken hen ook aan. “We vinden het goed om aandacht te besteden aan het vestibulaire, de waarneming van de eigen positie in de ruimte,” vertelt Goedele, “En aan het vibratorische: masseren, druk uitoefenen met een bal, een knuffel geven, maar even goed experimenteren met de trillingen van een trommel door die dichter of verder van het hoofd te houden”.

Ook het publiek zelf gaat aan de slag met aanrakingen. Zowel bij Peloes als Babelut gebruiken ze veertjes, doekjes of zachte blokjes om over de handen of het gezicht te strelen. Krakend materiaal is ook populair: chipszakjes, ribbelkarton of een isolatiedeken kunnen zowel een tactiele als een auditieve stimulans zijn. “Maar we gebruiken niet alleen zachte materialen of aanrakingen hoor”, nuanceert Els nog. “Mensen hebben het idee dat belevingen alleen maar zacht of rustig moeten zijn, maar soms mag het gerust wat harder, steviger of ruwer. Natuurlijk brengen we mensen altijd tot rust na de heftige prikkels.”

“Zintuigen prikkelen is geen doel op zich, maar een manier om toegang te vinden, in contact te treden met de buitenwereld.”

Goedele Vriens

Bij Babelut blijft het muzikale de hoofdfocus. Ze gebruiken geen tekst, maar kiezen voor nonsenstaal met veel expressie of opmerkelijke klanken. “Twee steentjes tegen elkaar wrijven kan al muzikaal klinken”, zegt Loes. “We kiezen voor alledaags materiaal, zodat kinderen er ook thuis verder mee kunnen experimenteren.”

Peloes

Verbinding

Die zintuiglijke prikkelingen zijn interessant, maar ze zijn geen doel op zich, benadrukt Goedele. “Nee, ze zijn een middel om toegang te vinden. Een manier voor de deelnemer om ervaringen op te doen, emoties te beleven, te genieten en in contact te treden met de buitenwereld en met elkaar. Zo kunnen ze de prikkels ook bij elkaar uittesten en zien hoe iedereen daar anders op reageert.”

De verbinding die de makers van Peloes en Babelut nastreven, beperkt zich niet alleen tot de doelgroepen zelf. Het kan ook een heilzaam moment zijn voor begeleiders of ouders, als ze zien hoe hun cliënten of kinderen participeren. Wanneer Els een spiegel hield voor een vrouw met dementie en het licht op haar gezicht speelde, zag haar begeleider hoe de vrouw helemaal opfleurde. Loes herinnert zich dan weer hoe een mama met tranen in de ogen toekeek toen haar kind vol verwondering meeleefde met een schaduwspel.

Peloes nodigt begeleiders ook uit om actief aan de beleving deel te nemen, bijvoorbeeld via blinddoeken. “Achteraf horen we dat ook zij onze voorstelling ontspannend vonden. We kregen nog geen enkele negatieve reactie”, zegt Els trots. “We hopen dan ook om binnen het reguliere, inclusieve aanbod te spelen, en niet alleen in woonzorgcentra of voorzieningen voor mensen met een beperking.”

Sinds februari organiseert OPENDOEK de gratis opleiding Souvenir. Deze opleiding focust op theater maken voor mensen met dementie. Er is aandacht voor zowel de artistieke aspecten als de omgang met mensen met dementie.

Heb je zelf interesse om deze opleiding te volgen? Stuur dan een mailtje naar souvenir@opendoek.be.

Meer info vind je op onze site www.opendoek.be/souvenir.