Oekraïense literatuur: “Door tragische omstandigheden in de kijker”
De Russische invasie in Oekraïne op 24 februari 2022 was een schok voor ieder weldenkend mens. Ook voor mij, zelfs na vier decennia studie van de Slavische wereld, talloze reizen naar Rusland en Oekraïne en gesprekken met allerlei mensen. In de zomer van 2022 werd ik aangesteld als curator van de Humanities Academie, een project van de Universiteit Gent, bestemd ‘voor iedereen die levenslang wil leren’. Het thema waarover ik me samen met de Academie (met bijzondere dank aan Ilse de Vos) het hele academiejaar zou buigen werd – uiteraard, helaas, vanzelfsprekend! – Oekraïne.
We organiseerden film, muziek, debat en tentoonstellingen, maar ik wilde daarnaast ook een ‘blijvend’ evenement zoals een tijdschriftnummer. Toenmalig hoofdredacteur van DW B, Hugo Bousset en zijn opvolger Erwin Jans gingen onmiddellijk akkoord, net zoals de voltallige redactie.
Contra spem spero
Dit nummer is hiervan het resultaat. Mijn grootste dank gaat uit naar Aleksey Yudin, als universitair hoofddocent verbonden aan de opleiding Oost-Europese Talen en Culturen aan de Universiteit Gent, en zelf ook gerenommeerd auteur en dichter. Samen hebben we onderzocht wat er zoal uit het Oekraïens in het Nederlands was vertaald en gepubliceerd. Boeken waren er niet zo talrijk, maar wel losse teksten in papieren of digitale tijdschriften. Wij hebben een verzameling gemaakt en we hebben die aangevuld met teksten waarvan we vonden dat we die niet mochten missen. Het proza is vertegenwoordigd door een klassiek verhaal van Ivan Franko en twee hoofdstukken uit een recent boek over de oorlog dat in 2022 werd geschreven. Voor de poëzie hebben we onder meer twee voorbeelden van de klassieke Oekraïense literatuur en een breed panorama van hedendaagse auteurs. Wat nieuwe vertalingen betreft, hebben onder anderen Helen Saelman (Universiteit Gent), Eric Metz (Universiteit van Amsterdam) en de collectieven van Brussel en Gent ongelooflijk mooi werk geleverd. Ik heb zelf een poging gedaan om een van de befaamdste Oekraïense gedichten (dat ook de titel van dit nummer leverde: ‘Contra spem spero’) te hertalen. Verder hebben we advies gevraagd aan Gust Peeters, die een passionele liefhebber is van Oekraïense literatuur, en aan de Oekraïense schrijfster Taisiya Nakonechna. Binnen de redactie kregen we nuttige tips van Peter Vermeersch, zelf auteur en hoogleraar Oost-Europese geschiedenis aan de Katholieke Universiteit Leuven. Op die manier kreeg het project van de Humanities Academie ook een interuniversitair en internationaal karakter, wat vanaf het begin mijn streefdoel was.
Broedervolk
Bijzondere dank moet ik betuigen aan het Pools Instituut (Agnieszka Bolecka en Maria Winiarska), dat ogenblikkelijk bereid was om een themanummer over een echt broedervolk te steunen. Wij presenteren deze bundel aan de geïnteresseerde lezers om hen te laten genieten van een literatuur die te weinig bekendheid heeft en nu paradoxaal genoeg door tragische omstandigheden in de kijker staat. Dit is niet een spiegel van de Oekraïense literatuur, geen sluitend overzicht, zelfs geen staalkaart of systematische anthologie. Dit is een vrij willekeurige verzameling teksten, die door ons als belangrijk worden beschouwd. Er ontbreken uiteraard vele namen, omdat wij niet de middelen en de tijd hadden om een uitputtende bloemlezing samen te stellen. Wij beschouwen deze bundeling als een aanzet en een uitnodiging aan vertalers, academici, tijdschriften en (vooral) uitgeverijen om in de nabije toekomst meer Oekraïens werk op de markt te brengen. Ik beschouw dit mooie resultaat ook als een eerbetoon aan een volk, dat op dit moment al meer dan een jaar (en hoelang nog?) op een afschuwelijke manier wordt vernederd en vernietigd, maar zich tegelijk moedig verzet en vast gelooft in de overwinning. Ja, dit is – naast een literair statement – eveneens een politiek statement, wat niet wil zeggen dat dit boeknummer uitsluitend politieke teksten bevat. Integendeel.
Tegen alle hoop in hoop ik, Contra spem spero. De titel zegt alles. Laat dat het motto zijn van dit werk en van ons engagement. Wat er ook gebeurt, hoe erg het in de komende tijd ook nog wordt – er is altijd hoop.
