“Kinderen laten je opnieuw met meer verbeelding naar de wereld kijken”

‘We doen het zo: Mahlu en ik spreken Els live in Pain Perdu in Gent en Emilie is erbij via Zoom. We deden dat al eerder. Werkt perfect!’ Hanne Vandersteene maakt haar reputatie als vrouw die de koe bij de hoorns weet te vatten waar nog voor we elkaar ontmoeten. Die ontmoeting vindt plaats op een zomerse vrijdag in augustus. In de koffiebar naast de Minardschouwburg tref ik Grensgeval, oftewel: Mahlu Mertens en Hanne Vandersteene. Die laatste treft me opnieuw met die vurige blik van haar. Mahlu Mertens – kompaan van Vandersteene en medeoprichter van hun gezelschap Grensgeval – zit er rustig bij. Samen testen we de Zoomverbinding. Daar verschijnt Emilie Weisse op het scherm. Zij is een elegante vrouw die bijna twintig jaar geleden vanuit Frankrijk naar Nederland trok. Met haar levenspartner, jongleur Menno van Dyke, is zij er sinds 2007 beroemd met hun Juggling Tango waarin dans en jongleren perfect samengaan. In 2021 richtte ze Emilie Weisse Circustheater op. Haar eerste voorstelling, Be kind, blijkt een voltreffer bij iedereen vanaf zes maanden jong…

Hanne, jouw gezicht is het bekendst in de Lage Landen. Jij en jouw tweelingzus Lotte groeiden zowat op in het theater, onder meer in het Gentse kinderkunstencentrum Kopergietery. Hoe belandde je in de circuswereld?

Hanne Vandersteene “Lang verhaal! Als een kind start je bijna altijd op het podium. Ik hield van acteren, maar Yves Thuwis (toenmalig huisregisseur en docent bij Kopergietery, red.) zei altijd: ‘Je bent ook een maker, Hanne’. Ik wilde altijd naar repetities gaan en feedback geven. Ik ben deel van een identieke tweeling – Lotte en ik speelden soms afwisselend dezelfde rol – maar ik voelde de noodzaak om mijn eigen pad te vinden. Dus trok ik als twintiger naar de tekstgerichte Toneelacademie Maastricht en dan naar KASK Drama in Gent waar de focus veel minder op tekst lag. In KASK merkten ze op dat ik volop mocht inzetten op fysieke performance. Ik voelde me ontzettend bevrijd. Vanuit die tegengestelde visies van beide opleidingen ontstond mijn visie en vond ik mijn weg: circus.”

Mahlu Mertens “Hanne en ik ontmoetten elkaar tijdens de audities voor de Toneelacademie Maastricht. We werkten toen voor het eerst samen en het was dan al duidelijk dat we een voorkeur hadden voor fysiek theater met objecten en zo min mogelijk tekst. Hanne en ik zijn complementair. Toen ik op mijn achttiende gevraagd werd te formuleren wat de belangrijkste gebeurtenissen uit mijn leven waren, werd duidelijk dat ‘leren lezen’ daarbij hoorde. Ik hield en houd ook van acteren maar ik ben me te zeer bewust van ‘het derde oog’. Als achttienjarige besloot ik daarom dat ik theatermaker en theaterauteur wilde worden. Ik trok naar Maastricht, ontmoette Hanne en sindsdien zijn we elkaars denk- en maakpartners. In 2015 richtten we met Grensgeval een collectief op dat circustheater maakt voor iedereen vanaf vier jaar. Datzelfde jaar lieten we PLOCK! op de wereld los. Dat is een voorstelling – die op dit moment nog steeds toert – over een jongetje dat het schilderij van zijn grote voorbeeld Jackson Pollock wil namaken.”

Zag je PLOCK!, Emilie?

Emilie Weisse “Ja! Het is ontzettend prikkelend en inspirerend om te zien hoe jullie met het publiek omgaan. Kinderen en volwassenen trekken die witte pakjes aan, zodat ze beschermd zijn tegen verfspatten. Maar ook omdat ze dan als verfborstel kunnen ingezet worden door de performer. Zo heerlijk dat jullie niet betuttelen maar het publiek uitdagen! Ik hield er enorm van! Ook de soundscape van Aifoon (het gezelschap van Stijn Dickel, red.) was indrukwekkend.”

Hanne “Dan moet je onze tweede creatie murmur zien, dat is met nog meer muziek! Het decor is een landschap van tollende luidsprekers waarmee de acrobatische componist Camiel Corneille speelt. Wij zagen Be kind nog niet. Maar we keken wél naar de trailer. Wauw! Hoe de baby’s toekijken! Ik vermoed dat we elkaar de komende jaren geregeld zullen treffen op festivals overal ter wereld.” (lacht)

Hoe belandde je als Franse ballerina in Nederland en ontpopte je daar tot circusartieste, Emilie?

Emilie “Ik studeerde in de jaren 1990 dans aan de balletacademie van Rosella Hightower in Cannes. In 2000 werd ik lid van het gezelschap Jeune Ballet International. De daaropvolgende jaren proefde ik van hedendaagse dans én voltooide mijn opleiding tot balletlerares. Een examenopdracht was om iets voor kinderen te maken. Toen al genoot ik daarvan. Ik trok vervolgens naar Duitsland. Daar ontmoette ik mijn man, Menno van Dyke. We settelden ons in Nederland en ontwikkelden samen Juggling Tango. Sindsdien toeren we ermee. Dankzij mijn man leerde ik het circus en de geschiedenis ervan goed kennen. Maar ik zie mezelf nog steeds vooral als danseres.”

Be kind deed je besluiten om Emilie Weisse Circustheater op te richten? Waarom?

Emilie “Het gezelschap is ontstaan vanuit mijn wens om een circustheatervoorstelling voor baby’s te maken. De aanzet was een documentaire over babybreinen. Zowat iedereen aan wie ik het vertelde, verklaarde me gek. (lacht) Maar ik was overtuigd dat baby’s onderschat worden en dat ze podiumkunst verdienen. In de pandemie begon ik eraan. Om mijn publiek beter te leren kennen riep ik de hulp in van psychologe Sabine Hunnius. Zij is de directeur van het Baby & Child Research Center en hoogleraar aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Ze is coauteur van het boek Het Babybrein: Wat iedereen moet weten over de hersenontwikkeling van baby’s. Voor deze samenwerking ontvingen we de Mingler Scholarship 2022 én Sabine werd deze zomer genomineerd voor de Huibregtsenprijs 2023 die focust op wetenschappelijk onderzoek met grote maatschappelijke output.”

Mahlu “Die link tussen kunst en wetenschap is zo belangwekkend en geweldig!”

Waarom besloten jullie, als Grensgeval, om circus voor een jong publiek te maken?

Hanne “Wij besloten om specifiek voor en vanaf vierjarigen te maken omdat kinderen nog probleemloos meegaan in absurde werelden. Bovendien hebben vierjarigen al een zekere onafhankelijkheid. We bedenken telkens een titel die nooit alles prijsgeeft. Als de kinderen vragen: ‘wat betekent het?’, dan moeten de volwassenen antwoorden: ‘Ik weet het ook niet’.”

Mahlu “Volwassenen zijn getraind om alles te begrijpen want anders zijn ze verward. Wij trachten om die verwachtingspatronen ook voor de volwassenen te ontkrachten. We willen ook hen destabiliseren.”

Emilie “Ik herken dit ook. Tijdens de creatieperiode hadden we een keer dames van een kindercrèche die een beetje op afstand bleven staan terwijl ze de kinderen rond het podium hadden geplaatst. ‘Ga lekker bij de kinderen zitten, deze voorstelling beleef je samen,’ zei ik hen. Ze keken wat verward en gingen bij de kinderen zitten. Na de voorstelling waren de kinderverzorgers helemaal mee! ‘We wisten niet dat het ook voor ons zou zijn,’ klonk het enthousiast. Natuurlijk is het ook voor hen. We spelen elke opvoering voor twintig baby’s en veertig ouders/begeleiders. Als volwassene beleef je niet alleen plezier aan het observeren van de kleintjes en zien hoe ze geïntrigeerd kijken naar het spelen met papier of soms gewoonweg de scène op kruipen. Acrobaten Joris de Jong en Jorga Lok boeien elke leeftijd met hun capriolen.”

Hanne “In PLOCK! verweefden we de geschiedenis van de kunst. Er is geen vierjarige die dat herkent. Veel volwassenen merken het evenmin op. Dat is niet erg. De kinderen merken ineens dat de kunstenaar aan het urineren is. Volwassenen wuiven dat weg. Maar de échte kenners weten dat Jackson Pollock inderdaad overal tegenaan urineerde. In China – waar de voorstelling nu intens toert – is dit echt een politieke voorstelling. Net omdat het een voorstelling is die kinderen niet betuttelt. Veel volwassenen vrezen dat het te moeilijk is voor kinderen. Integendeel! Kinderen kunnen volwassenen opnieuw met meer verbeelding naar de werkelijkheid laten kijken. Wij maken voorstellingen voor het kind in de volwassene en de volwassene in het kind.”

Niet enkel voorstellingen, ook boeken.

Emilie “Klopt! Ik zocht naar een manier waarop we de theaterervaring thuis konden laten voortduren en de herinnering aan de voorstelling levendig houden bij de kinderen. Dus vroeg ik decorontwerper Rianne van Duin de voorstelling te vertalen naar een pop-upboek. Met dit boek kunnen de ouders met hun kinderen de voorstelling herbeleven, onder woorden brengen en vooral een vergelijkbaar gezamenlijk moment creëren.”

Mahlu “Zo’n boek is een geweldig idee. Wie weet stelen we dat idee wel. (lacht) Wij broeden sowieso op een plan om literatuur en circus te combineren.”

Voor welke gouden momenten zorgt zo’n jong publiek?

Mahlu “We organiseerden een ‘relaxed performance’ met murmur, de voorstelling waarin speakers de hele tijd ronddraaien. Er was een divers publiek vol jongeren met allerlei issues. OnEmder hen: een zestienjarige jongen die niet kon spreken. Zijn begeleidster vroeg om geen kinderen rondom hem te plaatsen, want als hijEnerveus wordt, zou hij de kinderen kunnen pijn doen. Wij zorgden ervoor dat hij een apart plekje kreeg. De voorstelling beEgon. Hij amuseerde zich zo hard! Op een bepaald moment wilde hij zelfs rechtstaan. Niet om te storen maar omdat hij zo volledig genoot en opging in de voorstelling. Ik was heel dankbaar dat we hem, dankzij de informatie van zijn begeleidster, ten volle konden laten genieten.”

Hanne “Ik werd enorm geraakt door een groep kinderen met autisme die PLOCK! bijwoonden. Na afloop wilden ze niet meer weggaan. Ze rollebolden in het schilderij dat tijdens de voorstelling gemaakt wordt en ze liepen erbij als kleine Pollock-schilderijtjes. Dagenlang hebben we die witte pakjes moeten uitwassen. Mag ik nog een momentje vertellen? Tijdens een opvoering van murmur in Frankrijk vroeg een jongen zich af hoe het kon dat zijn rugzak – elke toeschouwer draagt een rugzak – geluid maakte. Tot hij een lieveheersbeestje op de rugzak zag zitten. ‘Aha, daarom maakte die rugzak geluid!’ zei hij. Waarna alle andere kinderen naar het lieveheersbeestje op hun rugzakken begonnen te zoeken.” (lacht)

Emilie “Nooit vergeet ik de vader die na afloop van een van de eerste voorstellingen in tranen naar me toe kwam. ‘Ik heb mijn kind nog nooit zó gezien,’ zei hij. Het beeld van deze geëmotioneerde vader deed me anders kijken naar Be kind. Ik had me zodanig gefocust op wat de voorstelling met baby’s zou doen, dat ik de emotionele impact op de ouders had onderschat. Ook de ouders zelf onderschatten dit in eerste instantie. Ze denken iets leuks voor hun kind te doen, maar realiseren zich pas later dat het ook voor hen zelf een bijzondere ervaring is.”

Op welke toekomstplannen broeden jullie?

Hanne “Onze nieuwe creatie Korrol gaat binnenkort in première. En we starten de voorbereidingen van iRRooTTaa. Dat wordt een coproductie met Circus Katoen. Het vertrekpunt is een podium bezaaid met ambachtelijk gerolde keramiekballetjes. Alle balletjes zijn verschillend. Je weet nooit precies hoe ze gaan rollen en wat er zal gebeuren. Dat is exact hoe onze levens nu zijn: er kan van alles gebeuren, je moet de dingen leren aanvaarden en loslaten. Daarnaast maken we werk van een dossier om structurele subsidie te bekomen. We bevinden ons als collectief op een kantelpunt. Onze voorstellingen toeren wereldwijd, maar eigenlijk zijn we net te klein om die tournees ten volle te dragen en te organiseren én daarnaast ook tijd te vinden om rustig na te denken over nieuwe voorstellingen.”

Emilie “Ik sta echt nog maar aan het begin van dit nieuwe avontuur. Ik ben ontzettend dankbaar en gelukkig dat Be kind zo goed ontvangen werd. De komende tijd zal ik vooral Be kind zoveel mogelijk spelen. Met Emilie Weisse Circustheater wil ik voorts focussen op thema’s die me raken als danseres, als vrouw en als circusartiest. Het hoeft dus ook niet altijd voor kinderen te zijn. Wat het volgende thema is? Daar kan ik nu nog niet teveel over zeggen. Maar ik ben zeer geïnspireerd.”

Grensgeval

2016 - Oprichting door Hanne Vandersteene en Mahlu Mertens

2017 - Plock! (met Camiel Corneille)

2019 - Murmur (met Camiel Corneille i.s.m. Aifoon)

2020 - Tussen de regels (met Camille Paycha en Elisabeth De Loore)

30 september 2023 - première KORROL (met Jonas Bollinger i.s.m. Aifoon)

2024 - nieuwe creatie iRRooTTaa (i.s.m. Circus Katoen)

Emilie Weisse (FR)

1991-2000 - volgt 3 dansopleidingen in Frankrijk

2000 - danser bij Jeune Ballet International (Cannes)

2002-2004 - opleiding tot dansdocent (Parijs)

2003-2007 - danser in verschillende internationale producties

2007-heden - creatie en tournee Juggling Tango met jongleur Menno Van Dyke

2018 - Oscar Carré Trofee voor Juggling Tango

2022 - oprichting Emilie Weisse Circus Theater, 'maker voor een jaar' bij TENT

Sept. 2022 - première Be Kind

2023-2023 - tournee Be Kind